Menu
Pristupanje Crne Gore Evropskoj uniji predstavlja ključni vanjsko-politički prioritet Crne Gore i zajedno sa daljom integracijom u NATO i snaženjem regionalne saradnje čini jedan od tri krovna stuba vanjske politike Crne Gore. Evropske integracije diktiraju i podstiču ne samo dinamiku unutrašnjih reformi, nego i pružaju ključni pečat vanjskoj politici Crne Gore, koja je opredijeljena da svoje pozicije u potpunosti usglašava sa Zajedničkom vanjskom i bezbjednosnom politikom EU. Ovo stanovište je dodatno potkrijepljeno punopravnim članstvom Crne Gore u NATO, budući da su procesi i sistemi vrijednosti evropske i sjeverno-atlantske integracije komplementarni.
Obnovom svoje nezavisnosti 21. maja 2006, Crna Gora je nastavila s Evropskom unijom produbljivati Proces stabilizacije i pridruživanja -PSP, lansiran juna 1999. kao vanjsko-politička strategija EU prema zemljama Zapadnog Balkana kojom se iste ohrabuju na snažniju integraciju u EU i potvrđen na samitu u Solunu juna 2003, kada je Evropski savjet je usvojio “Solunski program za Zapadni Balkan: Kretanje prema Evropskoj integraciji” (Solunska agenda). PSP počiva na principima ispunjavanja jednakih kriterijuma za sve (utvrđenih na Evropskom savjetu u Kopenhagenu u junu 1993. godine i Evropskom savjetu u Madridu 1995. godine), uz jasnu perspektivu članstva u EU, snažnu regionalnu saradnju i tzv „princip regate“ u vrednovanju napretka.
Proces evropske integracije Crne Gore je od samog početka koncipiran kao proces svih njenih građana i njenih institucija, pa je uz snažno mobilisanje snaga administracije oktobra 2007. s EU potpisan Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju, a godinu dana kasnije, decembra 2008, podnijet je zatjev za članstvo Crne Gore u EU. Od ključnih datuma u evropskoj integraciji Crne Gore treba izdvojiti decembar 2009, kada je Crna Gora dobila viznu liberalizaciju za države šengenskog prostora; uslijedilo je stupanje na snagu Sporazuma o stabilizaciji i priruživanju maja 2010, dok je status države kandidata Crna Gora stekla decembra 2010. godine. Evropski savjet je decembra 2011. pokrenuo pristupni proces s Crnom Gorom što je podstaklo proces pripreme crnogorskih institucija za usvajanje pravne tekovine EU i uspostavljanje pregovaračke strukture februara 2012. Usvajanjem odluke Evropskog savjeta 29. juna 2012. zvanično su započeti pregovori Crne Gore za članstvo u EU.
U odnosu na prethodne talase proširenja EU, uveden je tzv. „novi pristup u poglavljima 23 i 24“ koji podrazumijeva da napredovanje u oblastima vladavine prava, reforme pravosuđa, zaštite temeljnih prava i demokratije, predominantno uslovljava cjelokupnu dinamiku pregovora s EU u sva 33 poglavlja njene pravne tekovine koja podrazumijeva pripremu za otvaranje poglavlja, ispunjavanje početnih i završnih mjerila u tim poglavljima, te njihovo zatvaranje kao preduslov za zaključivanje sporazuma u članstvo u EU. Do septembra 2020, Crna Gora je otvorila pregovore u sva 33 poglavlja pravne tekovine, a zatvorila 3 poglavlja. Evropska unija, kako politički, tako i uz finansijsku podršku razvoju institucija kroz instrument IPA, Berlinski proces (vodeća diplomatska inicijativa zemalja Zapadnog Balkana za snažniju saradnju u oblasti infrastrukture i ekonomskog tržišta) i druge mehanizme finansiranja, snažno ohrabruje Crnu Goru da prvenstveno privede kraju ispunjavanje privremenih mjerila u poglavljima 23 i 24 (ukupno 89), čime bi se stekli uslovi za definisanje završnih mjerila u ovim ključnim poglavljima i dodatno podstakla dinamika zatvaranja preostalih poglavlja.
Uvezanost procesa pristupanja Crne Gore EU i ostvarivanja ciljeva održivog razvoja Agende UN 2030 je nužan element usklađivanja strateških razvojnih prioriteta Crne Gore i preduslov ostvarivanja vizije napretka Crne Gore. Ovo je naročito prepoznato u krovnom strateškom dokumentu za ispunjavanje pristupnih obaveza iz agende EU – Programu pristupanja Crne Gore EU 2020-2022 gdje je, između ostalog, dat prikaz povezanosti ciljeva održivog razvoja EU sa ispunjavanjem obaveza iz 33 poglavlja pravne tekovine EU.
U Nacionalnoj strategiji održivog razvoja do 2030, naročito se upućuje na strateške pravce djelovanja utvrđene u Strategiji Evropa 2020 (pametan, inkluzivan i održiv rast) i menahizme finansiranja održivosti kroz instrument pretpristupne podrške -Ipa, programe Unije i strukturne fondove EU.
Poseban izazov u koordinaciji politika i strateškom planiranju ostvarivanja vizije razvoja zemlje, ostaje tematsko područje, 5 Unapređenje sistema upravljanja za održivi razvoj, strateški cilj 5.4 Uspostaviti sistem za praćenje održivosti nacionalnog razvoja uključujući praćenje sprovođenja ciljeva održivog razvoja, budući da je potrebno osigurati da sektorske strategije i javne politike uopšte transponuju i implementiraju ciljeve održivog razvoja na sveobuhvatan način.
Zemlje kandidati za ulazak u EU moraju ispuniti tzv. „Kopenhaške kriterijume“ koje je Evropski savjet definisao 1993, a koji obuhvataju ispunjavanje obaveza na tri nivoa:
Godišnji izvještaji Evropske komisije prate napredak država kandidata na ova tri nivoa.Ključni izazovi u pogledu ispunjavanja obaveza iz pregovaračkih poglavlja odnose se prevashodno na ispunjavanje preostalih privremenih mjerila za poglavlja 23 i 24 (jedina poglavlja sa definisnim privremenim mjerilima), a zatim i na obezbjeđivanje potrebnih institucionalnih i administratvnih kapaciteta, znanja i vještina za adekvatno sprovođenje pravne tekovine EU za oblasti sva 33 poglavlja pregovora.
Kako bi finansijski mehanizmi EU bili na pravilan način iskorišteni za nacionalni razvoj, unapređenje infrastrukture, izgradnju institucija i vještina administracije u funkciji implementacije standarda EU u svim oblastima politika, veoma je važno adekvatno napredovanje u poglavlju 22 – Regionalna politika i koordinacija strukturnih instrumenata. Da bi moć apsorpcije sredstava koja su na raspolaganju pod određenim uslovima bila što bolja, za Crnu Goru je definisano čak 6 mjerila za zatvaranje, usmjerenih na sprovođenje i jačanje institucionalnih i upravnih kapaciteta, kao i dalje usklađivanje metodologija za planiranje i sprovođenje fondova EU i kohezione politike EU.
Za koordinaciju politika i snaženje kvaliteta sektorskih strategija, važno je da procesi programiranja IPA sredstava i razvijanja strateških dokumenata budu komplementarni na način da programiranje IPA ima utemeljenje u što boljim strategijama, sa jasnim ciljevima i indikatorima učinka, te sveobuhvatnim mehanizmom monitoringa i evaluacije. Kao jedno od mjerila, EU zahtijeva i da se dostavi detaljan plan i vremenski raspored uspostavljana sistema praćenja i procjene, uključujući i uspostavljanje elektronskog sistema upravljanja i informisanja (MIS), što je oblast u kojoj koordinacija i razvoj politika, te kvalitet strteških dokumenata, mogu značajno doprinijeti.
Za strateške pravce razvoja vanjske politike, važno je napredovanje u Poglavlju 31 – Zajednička vanjska i bezbjednosna politika EU, budući da se od država kandidata očekuje da usklađuju svoju vanjsku politiku sa Zajedničkom vanjskom i bezbjednosnom politikom EU.U Izvještaju EK za Crnu Goru iz 2019, Crna Gora je prepoznata kao posvećena konstruktivnim bilateralnim odnosima s svim susjednim državama – kako potpisnicama SSP, tako i susjednim državama članicama EU. Konstatovano je da je zaključila bilateralne sporazume o regionalnoj saradnji sa svim potpisnicama SSP, od kojih posljednji sa Kosovom maja 2019. Crna Gora bilježi dobar napredak po pitanju usaglašavanja sa ZVBP (100% usklađenost), te EK konstatuje da Crna Gora podržava Globalnu strategiju EU i da je nastavila da se usaglašava sa svim pozicijama i deklaracijama EU u domenu ZVBP.
Globalna strategija EU donijeta juna 2016. fokus stavlja na viziju snažnije Evrope uz zajedničku akciju svih država članica EU, a definiše 5 prioriteta : 1. Bezbjednost Unije, 2. Ulaganje u izgradnju državne i društvene otpornosti susjeda na istoku i jugu, (Ovaj stub uključuje i politiku proširenja EU na Zapadni Balkan i Tursku) 3. Integrisani pristup konfliktima i krizama, 4. Podrška regionalnim forumima saradnje širom svijeta i 5. Globalno upravljanje za 21. vijek, s fokusom na globalni poredak zasnovan na međunarodnom pravu. Evropska služba za vanjske poslove – EEAS, između ostalog, prati realizaciju ove strategije, a posljednji dostupan izvještaj je iz 2019. godine .
Jedan od 6 političkih prioriteta novog saziva Evropske komisije 2019-2024 je « Snažnija Evropa u svijetu », u okviru kojeg su sadržane sljedeće oblasti : vanjska politika EU, Evropska politika susjedstva, Međunarodna saradnja i razvoj, Humanitarna pomoć i civilna zaštita, Trgovinska politika EU i Bezbjednost i odbrana. Ostali politički prioriteti za period 2019-2024 su:
„Evropski zeleni plan“ s ciljem dostizanja klimatske neutralnosti na cijelom kontinentu, Evropa spremna za digitalno doba s novom Digitalnom strategijom EU, „Ekonomija u interesu građana“ s ciljem stvaranja kvalitetnih radna mjesta, posebno za mlade i mala preduzeća, „Promovisanje evropskog načina života“ s fokusom na zaštitu vladavine prava i temeljnih vrijednosti EU i „Novi podsticaj evropskoj demokratiji“ s fokusom na snaženje glasa građana EU.
Strategija Evropa 2020 postavlja arhitekturu za strateško planiranje sektorskih politika EU koja počiva na tri stuba – pametan, inkluzivan i održiv rast. Najvažnije ciljne vrijednosti u ključnim ciljevima na nivou EU, koje se zaim transponuju u starteška dokumenta na nacionalnom nivou drava članica, odnose se na sljedeće oblasti:
-Zapošljavanje (da 75% populacije starosne dobi 20-64 godine bude zaposleno
-Istraživanje i razvoj ( da se 3% BDP ulaže u sektor istraživanja i razvoja)
-Klimatske promjene i energija (da se emisija štetnih gasova snizi za 20% u odnosu na 1990, udio energije iz obnovljivih izvora da bude 20% ukupnog utroška energije, a energetska efikasnost da se poveća za 20%);
– Obrazovanje (da se smanji na ispod 10% udio učenika koji napuštaju školu u ranom uzrastu, a da najmanje 40% odraslih dobi 30-34 godine ima visoko obrazovanje)
– Siromaštvo i socijalna ekskluzija ( da se za najmanje 20 miliona smanji broj građana EU u riziku od siromaštva i socijalne ekskluzije)
Indikativni strategijski dokument Crne Gore za Ipu 2014-2020 – ISDCG
Ključni strateški dokument za planiranje obaveza iz procesa pristupanja Crne Gore Evropskoj unije je Program pristupanja Crne Gore Evropskoj uniji 2020-2022 –PPCG. U hijerarhijskom okviru sistema za strateško planiranje Crne Gore, ovaj dokument pripada krovnim strateškim dokumentima i u istoj je ravni sa Nacionalnom strategijom održivog razvoja do 2030, Pravcima razvoja Crne Gore, Fiskalnom strategijom, Programom ekonomskih reformi i budućim partnerskim sporazumom s EU u oblasti korištenja strukturnih fondova. Program pristupanja Crne Gore Evropskoj uniji (PPCG) j obuhvata plan usvajanja i implementacije strateških dokumenata, zakona i podzakonskih akata u okviru 33 pregovaračka poglavlja pravne tekovine EU i sačinjen je u tabelarnom prikazu. Za svako poglavlje pravne tekovine EU dat je: 1. opis poglavlja s najvažnijim karakteristikama i osvrt na trenutno stanje i izazove u Uvodu u poglavlje; 2. Strateški okvir-obuhvata donošenje strateških dokumenata za potrebe napretka u poglavljima – strategija, akcionih planova i programa; 3. Zakonodavni okvir-obuhvata donošenje novih propisa za potrebe usklađivanja s pravnim okvirom EU; 4. Administrativni okvir obuhvata potrebe angažovanja službenika na poslovima od značaja za proces evropskih integracija Crne Gore. Programom pristupanja Crne Gore EU 2020–2022. planirano je donošenje čak 116 strateških dokumenata (strategija, programa i akcionih planova) i 491 propisa, od čega 97 zakona i 278 podzakonskih akata.
Ključno tijelo za monitorinh implementacije Programa pristupanja Crne Gore EU je Komisija za evropske integracije, u čijem radu učestvuju predstavnici Kancelarije za evropske integracije, Generalnog sekretarijata Vlade i svih ministarstava zaduženih za sprovođenje pravne tekovine EU.
Koordinacija politika u kontekstu PPCG podrazumijeva kako planiranje ključnih strateških dokumenata za potrebe usklađivanja sa strateškim okvirom EU i realizacije obaveza iz 33 poglavlja pravne tekovine EU, tako i usklađivanje programa rada Vlade (srednjročnog i godišnjeg) sa svim obavezama utvrđenim u PPCG.
Kad je riječ o strateškom planiranju za potrebe IPA II za priod 2014-2020, ključni dokument koji definiše prioritete na nacionalnom nivou za podršku iz sredstava Ipe II jeste Indikativni strategijski dokument Crne Gore za Ipu 2014-2020 – ISDCG (Indicative Strategy Paper for Montenegro 2014-2020). Ovm dokumentom su utvrđeni konkretni oblici podrške za ostvarenje predviđenih ciljeva u odabranim sektorima, i to: Demokratija i upravljanje;Vladavina prava i temeljna prava; Životna sredina i klimatska akcija; Saobraćaj; Konkurentnost i inovacije; Obrazovanje, zapošljavanje i socijalna politika; Poljoprivreda i ruralni razvoj;Regionalna i teritorijalna saradnja.
Pretpristupna finansijska podrška mora imati utemeljenje u prioritetima definisanim u nacionalnim strategijskim dokumentima, strategijskim dokumentima EU i odnositi se na oblasti u kojima su potrebna značajnija unapređenja za pripremu zemlje za članstvo u EU, pa je potrebno dalje snažiti koordinaciju politika i strateško planiranje.
Budući Partnerski sporazum s EU (IPA) definisaće tematske oblasti za investicije iz fondova EU, ključne prioritete ulaganja, mehanizme za efektivnu i efikasnu upotrebu fondova EU u kontekstu postizanja ciljeva politika Evropske unije i ciljeva razvoja Crne Gore. Ovo će biti još jedan krovni dokument kad postanemo članica EU, s tim da se na njegovoj pripremi radi prije pristupanja, kao odgovor na zahtjeve iz pregovaračkog poglavlja 22, ali i obaveze koje Crna Gora ima u okviru programa pretpristupne podrške EU – IPA.
Projekat “Jačanje kapaciteta za ubrzanje procesa pregovora Crne Gore sa Evropskom unijom”, finansira norveško Ministarstvo vanjskih poslova, a sprovodi Program Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP).
(C) 2020. Javnepolitike.me. Dizajn i razvoj: Studio 081.me
