Menu
Finansijska politika se ogleda u sljedećim ciljevima Agende održivog razvoja UN 2030:
Cilj 8 – Dostojanstven rad i ekonomski rast
– 8.1. Održati ekonomski rast po glavi stanovnika u skladu sa nacionalnim okolnostima, a u najnerazvijenijim zemljama održati rast bruto domaćeg proizvoda na nivou od najmanje 7 odsto godišnje.
– 8.2. Postići više nivoe ekonomske produktivnosti preko diversifikacije, tehnoloških unapređenja i inovacija, između ostalog i fokusirajući se na radno intenzivne i visoko profitabilne sektore.
– 8.3. Promovisati razvojno orijentisane politike koje podržavaju proizvodne aktivnosti, stvaranje pristojnih poslova, preduzetništvo, kreativnost i inovativnost i podsticati formalno osnivanje i rast mikropreduzeća, odnosno malih i srednjih preduzeća, između ostalog i kroz pristup finansijskim uslugama.
Cilj 9- Industrija, inovacije i infrastrukture
– 9.2. Promovisati inkluzivnu i održivu industrijalizaciju i, do kraja 2030. g., značajno povećati udio industrije u stopi zaposlenosti i bruto domaćem proizvodu, u skladu sa nacionalnim okolnostima, a u najnerazvijenijim zemljama udvostručiti njen udio.
– 9.3. Povećati pristup malih industrijskih i ostalih preduzeća finansijskim uslugama posebno u zemljama u razvoju, što obuhvata i povoljne kredite, i povećati njihovu integraciju u lance vrijednosti i u tržišta.
Cilj 10- Smanjenje nejednakosti
– 10.1. Do kraja 2030. progresivno postići i održati rast dohotka donjih 40 odsto stanovništva po stopi višoj od nacionalnog prosjeka.
– 10.2. Do kraja 2030. osnažiti i promovisati socijalnu, ekonomsku i političku inkluziju svih,bez obzira na starost, pol, invalidnost, rasu, etničku pripadnost, porijeklo, religiju ili ekonomski, odnosno neki drugi status.
– 10.3. Osigurati jednake mogućnosti i smanjiti nejednakosti u ishodima, između ostalog i tako što će se eliminisati diskriminatorski zakoni, politike i prakse i što će se, u tom pogledu, promovisati prikladno zakonodavstvo, politike i aktivnosti.
– 10.4. Usvojiti politike, posebno fiskalnu politiku i politike u oblasti plata i socijalne zaštite, i progresivno postići veću ravnopravnost.
– 10.5. Unaprijediti propise i nadzor globalnih finansijskih tržišta i institucija te pojačati primjenu tih propisa.
– 10.6. Osigurati da zemlje u razvoju budu bolje predstavljene i da se čuje njihov glas u procesu donošenja odluka u globalnim međunarodnim ekonomskim i finansijskim institucijama kako bi se stvorile djelotvornije, kredibilnije, odgovornije i legitimnije institucije.
– 10.7. Olakšati uređenu, bezbjednu, regularnu i odgovornu migraciju i mobilnost ljudi, između ostalog i kroz primjenu planiranih i dobro vođenih migracionih politika.
Cilj 17- Partnerstvom do ciljeva
– 17.1. Pojačati mobilizaciju domaćih resursa, između ostalog i preko međunarodne podrške za zemlje u razvoju, kako bi se unaprijedili domaći kapaciteti za prikupljanje poreza i ostalih prihoda.
– 17.2. Razvijene zemlje treba u potpunosti da primjene svoje zvanične obaveze u vezi sa razvojnom pomoći, između ostalog, da daju 0,7 odsto bruto nacionalnog dohotka u programe zvanične razvojne pomoći za zemlje u razvoju, od čega 0,15 do 0,20 odsto treba obezbijediti za najnerazvijenije zemlje.
– 17.3. Mobilisati dodatna finansijska sredstva iz višestrukih izvora za potrebe zemalja u razvoju.
– 17.4. Pomoći zemljama u razvoju da postignu dugoročnu održivost dugova kroz koordinisane politike usmjerene ka očuvanju načina za finansiranje dugova, otpis dugova i restrukturiranje dugova na primjeren način i baviti se spoljnim dugovima visoko zaduženih siromašnih zemalja kako bi se umanjile dužničke nevolje.
– 17.5. Usvojiti i primjeniti planove promovisanja investiranja za najnerazvijenije zemlje.
Finansije u Nacionalnoj strategiji održivog razvoja do 2030. godine
U Nacionalnoj strategiji održivog razvoja do 2030. godine, koja predstavlja implementacioni dokument Agende održivog razvoja 2030 u Crnoj Gori istaknuta je potreba održivog finansiranja životne sredine i prirodnog kapitala, kao i izgradnja zelene ekonomije zasnovane na održivom razvoju. Pored toga, uloga finansija je nezaobilazna i u oblastima kontrole demografskih kretanja, uspostavljanja kvalitetnih zdravstvenih, obrazovnih i socijalnih sistema. Akcenat je i na upravljanju obnovljivim prirodnim resursima, a teži se obezbijediti resursno efikasna upotreba metaličnih i nemetaličnih sirovina i ublažiti uticaji prirodnih i antropogenih hazarda, sve u cilju povećanja nivoa konkurentnosti crnogorske ekonomije za održivi razvoj i zelena radna mjesta.
U okviru oblasti 6. Finansiranje za održivi razvoj, Ministarstvo finansija se javlja kao glavni nosilac u realizaciji sledećih strateških ciljeva:
6.1 Uspostaviti sistem održivog finansiranja životne sredine i očuvanja prirodnog kapitala kao komponente finansiranja za održivi razvoj
6.2 Omogućiti uvođenje zelene ekonomije mobilizacijom sredstava za finansiranje održivog razvoja
Zemlje kandidati za ulazak u EU moraju ispuniti tzv. „Kopenhaške kriterijume“ koje je Evropski savjet definisao 1993. Ekonomski kriterijumi podrazumijevaju da zemlje kandidati za prijem u EU moraju postići funkcionalnu tržišnu ekonomiju i sposobnost da se nose s pritiscima tržišta i konkurencije. Ekonomsko upravljanje predstavlja dio pristupa « Fundamentals first » kao jedan od 3 osnovna stuba Strategije proširenja EU iz 2015 .U Izvještaju EK za Crnu Goru iz 2019., sugeriše se da je u cilju unapređenja funkcionisanja tržišne ekonomije, u oblasti ekonomskog upravljanja potrebno dalje jačanje održivosti javnog duga, priširenjem poreske baze, kao i kroz smanjenje procenta učešća troškova državne uprave u okviru BDP-a. Takođe, izvještaj ukazuje da je u prethodnom periodu prioritet pružen procesu fiskalne konsolidacije, međutim, postavljeni cilj za visinu budžetskog deficita nije dostignut, pri čemu je nivo javnog duga dosegao rekordnu visinu. Primarni razlog za to je projekat izgradnje novog autoputa finansiranog kroz međunarodni zajam.
ZAKLJUČCI EKONOMSKOG I FINANSIJSKOG DIJALOGA IZMEĐU EU I DRŽAVA ZAPADNOG BALKANA OD 19. MAJA 2020-PREPORUKE ZA CRNU GORU
Da Crna Gora koristi fiskalnu politiku u cilju ublažavanja uticaja COVID-19 krize na ekonomski rast i zapošljavanje. Preporuka je da veći nivo finansiranja bude obezbijeđen za zdravstveni sistem, pri čemu je potrebno ojačati srednjoročnu održivost javnih finansija kroz ograničavanje troškova na zarade u javnoj upravi, kao i preduzimanje konkretnih koraka ka implementaciji optimizacije javne uprave. Da Crna Gora uspostavi centralizovani sistem zarada u javnoj upravi i osnuje fiskalni savjet zajedno sa elektronskim fiskalnim sistemom. Da Crna Gora obezbijedi efikasnu podršku privatnim kompanijama i njihovim zaposlenim na koje je negativno uticala kriza, posebno na mikro, mala i srednja preduzeća, kao i da obezbijedi biznis podsticaje za neformalnu ekonomiju, odnosno njihovo prevođenje u formalne ekonomske tokove. U oblasti zapošljavanja je potrebno preduzeti mjere u cilju obezbjeđenja skraćenog i fleksibilnog radnog vremena za sve zaposlene, kao i preduzimanje mjera u cilju olakšavanja povratka na posao i podrške radnicima koji se nalaze u riziku od gubitka posla.
POGLAVLJE 17 “Ekonomska i monetarna politika”, podrazumijeva pripremu Crne Gore za članstvo u Evropskom monteranoj uniji (EMU), odnosno korišćenje jedinstvene valute država članice (euro) i vođenje jedistvene monetarne politike od strane Evropske centralne banke. Akcenat je na dostizanju većeg nivoa koordinacije među državama članicama EU u formiranju ekonomskih i fiskalnih politika kroz ograničavanje javnog duga i budžetskog deficita. Kriterijumii iz Mastrihta nalažu ostvarivanje visokog stepena stabilnosti cijena, ograničenje stope inflacije najviše do 1,5% više od stope inflacije triju zemalja sa najnižom stopom inflacije. Akcenat je i na održivosti stanja javnih finansija u odnosu na referentne vrijednosti i obaveze da budžetski deficit ne smije biti viši od 3% BDP–a mjerenog tržišnim vrijednostima, dok javni dug ne smije biti viši od 60% BDP–a mjerenog tržišnim cijenama. Pravna tekovina za poglavlje 17. u fokusu ima 5 ključnih djelova:
– Obezbjeđenje funkcionalne, institucionalne, finansijske i personalne nezavisnosti Centralne banke;
– Zabrana monetarnog finansiranja;
– Zabrana preferencijalnog finansiranja države od strane finansijkih institucija;
– Fiskalna konsolidacija i usklađivanje politika i metoda izvještavanja u odnosu na najnoviju regulativu EU koja se odnosi na konvergenciju fiskalnih politika zemalja EU, koji onemogućuju pojavu makroekonomskih disbalansa;
– Povećanje konkurentnosti crnogorske privrede u cilju smanjenja makroekonomskih disbalansa i postizanja pune makroekonomske održivosti.
Višegodišnji finansijski okvir EU 2021-2027- EK je u maju 2018. godine, usvojila prvi predlog post 2020 dugoročnog budžeta EU (Multiannual Financial Framework). Ovo će biti prvi višegodišnji budžet EU koju sada čini 27 država članica.
EU godišnji budžet za 2020. godinu
Evropski semestar- predstavlja instrument godišnjeg ciklusa koordinacije ekonomske politike i politike zapošljavanja država članica EU. Uveden je 2010. godine, u cilju osiguranja održivih javnih finansija (izbjegavanje prekomjernog javnog duga), i sprečavanja makroekonomskih dizbalansa u EU podršci sprovođenju strukturnih reformi, kreiranju novih radnih mjesta i podrške novim investicijama. Svake godine EK sprovodi detaljnu analizu budžets kih planova svake države članice, kao i sprovedenih makroekonomskih i strukturnih reformi. Prvo EK svakog novembra u okviru Jesenjeg paketa predstavi prioritete i smjernice za finansiranje u narednoj godini. Narednog februara EK ocjenjuje nacionalne reformske programe država članica u posebnom izvještaju, odnosno mjere ekonomske i politike zapošljavanja. Svakog maja EK priprema posebne preporuke za ekonomsku i budžetsku politiku svake države članice, koje u periodu avgust-oktobar inkorporiraju u svoje nacionalne budžete za narednu godinu.
Pakt za stabilnost i ekonomski rast- grupa pravila definisana u cilju da države članice EU sprovode ekonomksi održive javne finansije i koordiniraju fiskalne politike.
Ekonomsko upravljanje EU– predstavlja sistem procedura uspostavljenih u cilju postizanja ciljeva Unije na ekonomskom polju, primarno kroz koordinaciju ekonomskih politika i promovisanja ekonomskog i socijalnog napretka EU i njenih građana. EU mora da uspostavi efektivniji model ekonomskog upravljanja, posebno u dijelu koji s eodnosi na pojačanu koordinaciju i kontrolu fiskalnih i makroekonomskih politika i definisanja okvira za upravljanjem finasnisjkim krizama.
Fiskalna strategija Crne Gore 2017-2020
Pravci razvoja Crne Gore 2018-2021
Program ekonomskih reformi 2020-2022
Smjernice makroekonomske i fiskalne politike 2018-2021
Srednjoročna strategija upravljanja dugom 2018-2020
Strategija trgovinskih olakšica 2018 - 2022
Strategija za prelazak javnog sektora na obračunsko računovodstvo
Nacionalna strategija za borbu protiv nelegalnog prometa duvanskih proizvoda
Strategija razvoja sistema javnih nabavki u Crnoj Gori 2016-2020
Politika finansija odražava se u više krovnih i sektorskih starteških dokumenata. U periodu 2017 – 2020. godine, prioritet ekonomske, odnosno fiskalne politike jeste jačanje fiskalne stabilnosti i, u tom okviru, ostvarivanje suficita budžeta i uspostavljanje opadajućeg trenda javnog duga, uz jačanje privredne aktivnosti i konkurentnosti crnogorske ekonomije. Fiskalna strategiju 2017-2020, kojom su predviđene mjere fiskalne konsolidacije, izražene u kontinuiranom smanjenju budžetskog deficita, projektovala je da se do 2020. godine, udje u zonu suficita koji će iznositi 4,5% BDP. Akcenat je stavljen na dalje smanjenje učešća javnog duga u BDP, a da u četvorogodišnjem periodu ekonomski rast iznosi 2,6% godišnje, te da se nivo zaposlenih građanja povećava za 0,9% na godišnjem nivou, kao i projektovano prosječno godišnje povećanje zarada od 1,4%, a sve to kroz privlačenje stranih direktnih investicija, razvijanje novih formi javnog-privatnog partnerstva, korišćenje pristupnih fondova EU, povoljnih kredita i nacionalnih finansijskih resursa.
Fokus politike finansija je na izgradnji pametnog i održivog inkluzivnog rasta koji će doprinijeti kvalitetu života svih građana, odnosno smanjivanju razvojnog jaza zemlje u odnosu na prosjek EU. To je posebno naglašeno u Srednjoročnom programu rada Vlade 2018-2020, prioritet 2 koji podrazumijeva očuvanje održivost javnih finansija, uz odgovorno upravljanje sredstvima poreskih obveznika, kroz:
Pravci razvoja 2018-2021, stavljaju fokus na otklanjanje prepreka ekonomskom rastu i razvoju Crne Gore, kroz kombinaciju mjera ekonomske politike koje utiču na jačanje makroekonomske stabilnosti zemlje, odnosno povećanje stabilnosti finansijskog sektora i javnih finansija. Osnovni cilj PRCG se ogleda u povećanju budžetskih prihoda, smanjenju tekuće potrošnje i povećanju investicija u infrastrukturu, kao i uspostavljanja trenda smanjenja javnog duga i njegovog finansiranja iz ekonomskog rasta.
Program ekonomskih reformi je najvažniji dokument Crne Gore u ekonomskom dijalogu sa Evropskom unijom i ključni strateški dokument zemlje za srednjoročno makroekonomsko i fiskalno programiranje. PER 2020-2022 teži ostvarivanju održivog i inkluzivnog ekonomskog rasta koji će doprinijeti smanjenju razvojnog jaza zemlje u odnosu na prosjek EU i povećanju kvaliteta života svih njenih građana. BDP po glavi stanovnika u tekućim cijenama je procijenjen na oko 7.397 eura, dok je po paritetu kupovnih snaga trenutno na nivou od 46% EU prosjeka. Za zemlje koje imaju status kandidata i potencijalnog kandidata za članstvo u EU, prema prvoj procjeni EUROSTAT-a, SIP (stvarna individualna potrošnja) po stanovniku prema standardu kupovne moći se kreće u rasponu od 38% do 57% prosjeka EU
Programom reformi upravljanja javnim finansijama (PFM) se definišu ključni reformski planovi za naredni period u oblasti reforme javne uprave, koji imaju za cilj povećanje odgovornosti i osiguranje pouzdanog finansijskog upravljanja, kroz unaprijeđenje ekonomičnosti, efikasnosti i efektivnosti u upravljanju javnim resursima.
Uzimajući u obzir razvoj ekonomske situacije u prethodnom četvorogodišnjem periodu, očekivani krizni period koji će nastupiti u narednom periodu zbog globalne pandemije COVID-19 i pratećih nepovoljnih ekonomskih implikacija, fokus Vlade u oblasti upravljanja javnim dugom je da se on smanji na ispod 60% BDP-a u 2022. godini, pri čemu je u 2019. godini uspješno obavljena emisija eurobveznica kojom su prikupljena sredstva za refinansiranje dijela javnog duga u idućoj godini. Na kraju 2019. godine javni dug je iznosio 3,83 milijarde eura, dok BDP 2019. godine iznosi 4,8 milijardi eura. Udio javnog duga u BDP-u 2020. godine iznosi skoro 74,8%. U 2019. godini trgovinska razmjena je iznosila tri milijarde eura, deficit je uvećan na 2,185 milijardi eura, gdje izvoz iznosi 415 miliona, a uvoz 2,6 milijardi eura. Međunarodni monetarni fond objavio procjene da će crnogorska ekonomija u 2020. godini, zbog posljedica ekonomske krize prouzrokovane pandemijom COVID-19, imati pad od 9%, umjesto očekivanog rasta od 3%.
Kako bi prevenirali drastičan uticaj COVID 19 krize na na povećanje iznosa javnog duga u bruto-domaćem proizvodu, Vlada je pripremila dva paketa ekonomske pomoći građanima i privrednicima, koje se ogledaju u odlaganju otplate kredita na zahtjev građana i privrede kod svih banaka, mikrokreditnih institucija i IRF, odlaganje uplate poreza i doprinosa na zarade kao i obaveza shodno Zakonu o reprogramu. Takođe, mjere se odnose na odlaganje plaćanja zakupa nepokretnosti koje su u državnom vlasništvu, kao i mjere za ograničavanje i kontrolu budžetske potrošnje. Drugi paket mjera podrške se odnosi na podršku privredi i zaposlenima za više hiljada preduzetnika, mikro, malih i srednjih preduzeća u kojima radi više od 100.000 zaposlenih, dodatno, ojačavanje instrumenata finansijske podrške kod Investiciono-razvojnog fonda, i obustavu određenih oblika prinudne naplate u korist budžeta. Pored toga, mjere pomoći obuhvataju skraćivanje rokova za povraćaj PDV-a, produžavanje limita izloženosti carinske garancije za plaćanje carinskog duga, smanivanje zarada funkcionerima iz kategorija A i B u Zakonu o zaradama zaposlenih u javnom sektoru. U oblasti socijalnih davanja biće isplaćena novčana pomoć nezaposlenim licima i penzionerima. Kompletira se i Treći paket mjera.
Projekat “Jačanje kapaciteta za ubrzanje procesa pregovora Crne Gore sa Evropskom unijom”, finansira norveško Ministarstvo vanjskih poslova, a sprovodi Program Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP).
(C) 2020. Javnepolitike.me. Dizajn i razvoj: Studio 081.me
