Cilj 2 “Svijet bez gladi” – povećati proizvodnju i prihode za 100% kod proizvođača prehrambenih proizvoda, na nivou mikro i malih p-ća; održiva proizvodnja hrane
Cilj 6 “Čista voda i sanitarni uslovi” – osigurati pristup vodi i sanitarnim uslovima (upravljanje vodnim resursima i otpadnim vodama)
Cilj 7  “Pristupačna energija iz čistih izvora” – učešće OIE u ukupnoj potrošnji energije; GHG gasovi; uvoz/izvoz energenata; duplo povećanje energetske efikasnosti
Cilj 8   “Dostojanstven rad i ekonomski rast” – klasteri i MMSP u industrijskim granama, koji podstiču nivo zaposlenosti; diverzifikacija i ekonomski razvoj
Cilj 11  “Održivi gradovi i zajednice” – očuvanje eko-sredine u urbanim područjima, uz održiv ekonomski razvoj
Cilj 12  “Odgovorna potrošnja i proizvodnja” – održiva upotreba domaćih resursa; upravljanje otpadom; cirkularna ekonomija
Cilj 13   “Akcija za klimu” – učešće OIE u ukupnoj potrošnji energije; godišnje emisije CO2; dekarbonizacija.
Cilj 17   “Partnerstvom do ciljeva” – rast izvoza, ukidanje trgovinskih barijera, trgovinska saradnja sa STO.

Nacionalna strategija održivog razvoja Crne Gore 2016-2030.g. promoviše princip održive proizvodnje i potrošnje i održivog korištenja resursa, uključujući proizvodnju i snabdijevanje električnom energijom, stimulisanje resursno efikasnije upotrebe građevinskih materijala i proizvodnje samih materijala. Za industrijski sektor u Crnoj Gori je bitno postepeno usvajanje i primjena EU politike o proizvodima, koja između ostalog uključuje (u okviru procjene životnog vijeka) optimizaciju tehnoloških procesa u pravcu smanjenja generisanja otpada, efikasnijeg korišćenja inputa i manjeg stvaranja nus-proizvoda, smanjenja gubitaka energije i vode, nižih emisija GHG. Strategija sadrži globalne pokazatelje održivosti nacionalnog razvoja: indeks ljudskog razvoja, ekološki otisak, domaća potrošnja materijala (DMC), produktivnost resursa (RP), potrošnja prostora; kao i pokazatelje rekonomskog rasta (stopa rasta BDP, % zaposlenosti, održiva potrošnja i proizvodnja , turistički pokazatelji, itd.) . Strategija navodi 2016. da je: privreda nedovoljno diverzifikovana, te da je potreban dodatni razvoj ruralnih područja i uključiti primjenu čistih i efikasnih tehnologija (zelena i plava ekonomija). Takođe, ustanovljeno je da “postoji neusklađenost ekonomskih aktivnosti sa ciljevima održivog razvoja (šumarsto, lovstvo, energetika, industrija, eksploatacija mineralnih sirovina, pomorska privreda, saobraćaj, prostorno planiranje, građevinarstvo, turizam), kao i realativno visok nivo domaće materijalne potrošnje (DMC) i nizak nivo produktivnosti resursa (PR)”. Kod zaštite životne sredine i upravljanja otpadom, posebnu pažnju treba posvetiti obaveznoj primjeni najboljih dostupnih tehnika (BAT ) i sprečavanju industrijskih udesa. Potrebno je u potpunosti realizovati Program usklađivanja pojedinih privrednih grana sa Zakonom o integrisanom sprečavanju i kontroli zagađivanja životne sredine (izdavanje integrisanih dozvola za KAP, Željezaru, Nikšić, TEP).

Ciljevi NSOR 2030:

Strateški cilj 3.5 „Omogućiti resusrno efikasnu upotrebu metalnih i nemetalnih sirovina“ – jačanje resursne produktivnost minerala i metala u građevinarstvu; svođenje upotrebe sirovina na minimum, u cilju održivosti eksploatacije; ponovna upotreba proizvoda cirkularne ekonomije za istu / drugu namjenu, obnavljanje proizvoda ili ponovna proizvodnja, industrijska obrada i prerada, sa akcentom na zaštitu životne sredine.

NSOR, tematsko područje 4. Ekonomski resursi – Uvođenje zelene ekonomije

Strateški cilj 4.1 „Kretati se ka niskokarbonskom razvoju smanjenjem nivoa emisija s efektom staklene bašte do 2030. godine za 30%,[1] u odnosu na 1990.“ ;

Strateški cilj 4.7 „Povećati nivo konkurentnosti crnogorske ekonomije za održivi razvoj i zelena radna mjesta“ podrazumijeva i mjeru poboljšanja kvaliteta proizvoda i usluga, kao prostor za kreiranje zelenih radnih mjesta, kroz kreiranje klastera za proizvodnju i adekvatno brendiranje proizvoda (klasteri: namještaj, drvna sirovina, građevinski materijal, kamen, metalne konstrukcije, med, mliječni proizvodi, mesne prerađevine, vino, flaširana voda, pečurke, pastrmka, morska riba i školjke, maline, heljda, agrumi, turističke usluge, i sl.).

Strateški cilj 6.2 „Omogućiti uvođenje zelene ekonomije mobilizacijom sredstava za finansiranje održivog razvoja“ – ulaganje u razvoj kapaciteta i mehanizama za održivu poljoprivredu i šumarstvo, održivu proizvodnju i potrošnja za efikasno korišćenje resursa; jačanje konkurentosti (prerađivačka industrija, usluge, MSP).

[1] Ujedinjene nacije su prihvatile novi ambiciozni cilj Vlade Crne Gore, 2021.g., da se obaveže na smanjenje emisije gasova sa efektom staklene bašte (GHG) za 35%, do 2030. g., koji bi bio ispod nivoa iz 1990.g.  Time se obavezujemo na tzv. dekarbonizaciju, koja podrazumijeva prelazak na nove modele funkcionisanja u sektoru energetike, saobraćaja i industrije. Obaveza je u skladu sa Pariskim sporazumom, kao i normativno-tematskim paketom, koji uključuje strategiju EU o klimatskoj neutralnosti do 2050. g. Kod cilja o smanjenju globalnog zagrijavanja na godišnji nivo do 1,5 °C, Crna Gora je dostavila UN Izvještaj o Nacionalnoj kontribuciji (Nationally Determined Contributions – NDCs), juna 2021.g. (link). Crna Gora se obavezala da promoviše zeleni rast i snažan ekonomski oporavak. Suština nacionalnog doprinosa je u uvođenju cjenovnika za glavne emitere (industrijska i energetska postrojenja), zbog upotrebe štetnih emisija CO2, kojim se trguje, na međunarodnom nivou. Cilj je da se priozvodi manje CO2. Sredstva dobijena od prodaje CO2 će se koristiti preko Fonda za zaštitu životne sredine, za potrebe mjera sanacije i zaštite životne sredine, podršku OIE i inovacijama. Crnogorski NDC je u skladu sa Zelenim dogovorom EU, čiji je cilj da Evropa do 2050. g. bude klimatski neutralna. Cijena NDC se određuje po toni emitovanih gasova, godišnje (link). Crna Gora je daleko ispod svjetskog prosjeka u oblasti zagađenja vazduha ugljen dioksidom (CO2), sa indikatorom 1,8 t CO2 per capita, godišnje. Prosjek zagađenja vazduha, na globalnom nivou: 4,8 t per capita, godišnje. (izvor: UNDP, link)

• Program ekonomskih reformi za Crnu Goru, PER, 2021-2023^[2] – Prosječna realna stopa ekonomskog rasta, 2021-2023: 6,5%. Planiranom podrškom industrijskoj proizvodnji, održivom razvoju, poljoprivredi, turizmu, konkurentnosti, MMSP, inovacijama, podstiče se produktivnost sektora i cijene izvoznih proizvoda rastu.  Realne zarade rastu, u prosjeku, 0,7%.  Uvoz se kompenzuje proizvodnjom, kroz diverzifikaciju, poslovni ambijent, regionalnu povezanost i EI. Investicije će rasti godišnje, u prosjeku 6,1%. Postepeni pad javnog duga do nivoa od 69,9% BDP se očekuje u 2023. g. Prosječni godišnji rast  se procjenjuje na 11,3% izvoza roba,  za period 2021-2023. Metalski i energetski sektor će činiti dominantnu komponentu izvoza roba. Potencijal za veći izvoz imaju: farmaceutska industrija, drvoprerada i proizvodnja hrane i pića. Sektor vađenja ruda^[3] i kamena će nastaviti kontinuiran rast (prosjek 4,7%, godišnje). Prerađivačka industrija će rasti po godišnjoj stopi od 4,7%.  Očekuje se rast prerade hrane, drvne industrije, metalske i proizvodnje farmaceutskih proizvoda.
• Strategija pametne specijalizacije za period 2019-2024. g. (S3) – nove tehnologije, razvoj inovativnog eko-sistema, povezivanje privrede i nauke, GII indeks. Rezultati analize pokazuju jak ekonomski potencijal: poljoprivreda i hrana, energetika, ICT, prerađivačka industrija, medicina i kvalitet života, građevinarstvo i turizam. Najmanji rast zaposlenih, u 2018.g., kod: snabdjevanja vodom, upravljanja otpadnim vodama i kontrolisanje procesa uklanjanja otpada (0,9%; CBCG). Udio prerađivačke industrije u BDP Crne Gore u 2017. g. je 3,8% BDP.
• Pravci razvoja Crne Gore 2018-2021 (PRCG), u okviru Održivog rasta,  akcenat stavljaju na kreiranje  uslova za proširenje kapaciteta za proizvodnju električne energije iz obnovljivih izvora, porast investicija u modernizaciju kapaciteta za drvopreradu , te bavljenje mlađe populacije poljoprivredom. Ključne mjere uključuju Program podrške za modernizaciju prerađivačke industrije 2018-2020, Program podsticanja razvoja klastera u Crnoj Gori u  cilju povećanja  konkurentnosti preduzeća, kroz njihovo udruživanje u klastere i integraciju u industrijske lance vrijednosti. Planirano je da, do 2021.g., bruto vrijednost proizvodnje sektora poljoprivrede, šumarstva i ribarstva dostigne 2%.
• Program rada Vlade za 2021. g. (PRVCG): podsticanje preduzetništva, inovativnosti, investicija, tehnološke modernizacije i kreiranje novih industrijskih p-a, diverzifikacija postojeće industrijske proizvodnje; ujednačen regionalni razvoj i ek. rast; povezanost, poslovni ambijent za MSP, ostvarivanje prava potrošača; primjena zelene ekonomije uz smanjenje emisije ugljenika, kreiranje zelenih radnih mjesta, jačanje proizvodnje i brendiranje domaćih i ekoloških proizvoda, upravljanje otpadom i zaštita životne sredine, održivost prirodnih resursa, adaptacije na klimatske promjene. Poštovaće se “prioriteti EK, 2019-2024 i Agenda UN 2030. Ključna dokumenta programa Vlade, od važnosti za industriju: Pravci razvoja Crne Gore 2022–2025; Program pristupanja Crne Gore EU 2021‒2023.g.; Program ekonomskih reformi (PER) za Crnu Goru 2022‒2024; Akcioni plan za implementaciju Industrijske politike 2019‒2023, za 2021‒2022. g; Program za revitalizaciju prerađivačke industrije u Crnoj Gori; Strategija razvoja nacionalnog brenda 2022‒2026; Program za inovacije (2021‒2024); Operativni program za implementaciju Strategije pametne specijalizacije 2021‒2024.g. Ostali strateški pravci će biti utemeljeni na osnovu usvajanja dokumenata o jačanju intelektualne svojine, upravljanju voda, životnom sredinom, razvoju kapaciteta Zelenog klimatskog fonda, usvajanju Nacionalnog programa prilagođavanja klimatskim promjenama; kao i implementacije Minamatske konvencije o živi. Zakoni će se usvajati o snabdijevanju naftnim derivatima; o prekograničnim energetskim infrastrukturnim projektima; o proizvodnji naoružanja i vojne opreme, o rudarstvu; o komunalnim djelatnostima; o uslugama korišćenja voda.   
• Ciljevi PRVCG 2021: indeksi Doing Business, GCI su povećani za min. 2 pozicije u odnosu na 2020. g.; % učešća sektora industrije u BDV je povećan za 1% do kraja 2021. g. u odnosu na 2020. g.; rast izvoza industrije za 5% do kraja 2021. u odnosu na 2020.g.; broj MMSP raste za 5% u odnosu na 2020. g.; uspostavljena su min. 2 klastera; prihodi privrednih društava u 2021. g. povećani za 5‒10% u odnosu na 2020. g.; br. zaposlenih u MMSP raste za 10% u odnosu na 2020. g.; br. podržanih p-ća za kredite raste za 10%; u odnosu na 2020; min. 150 modernizovanih poljoprivrednih gazdinstava/preduzeća; drvni sortimenti proizvedeni i prerađuju se u drvoprerađivačkim kapacitetima u iznosu od min. 99%; povećano korišćenje EU sredstava (do 20%) u odnosu na sredstva potrošena u 2020.g; rast kapaciteta crnogorskih kompanija za učešće na tržištu NATO;  jačanje nacionalnog brenda; standardizacija; energetsko tržište Crne Gore; zaštita mora od zagađenja.
• Program soc. ek. podrške Vlade Crne Gore, privredi i zaposlenima, u borbi protiv pandemije: tokom 2020. g., realizovana je finansijska podrška Investiciono Razvojnog Fonda Crne Gore za 100.000 zaposlenih u MMSP, kao i pomoć za učešće u COSME, ERASMUS (za mlade preduzetnike). Ublažene su negativne posljedice pandemije COVID-19, podrškom proizvodnom sektoru, kod najugroženijih industrijskih preduzeća, tokom 2020.g. i 2021.g.
• IV-ti paket podrške ekonomsko socijalnih mjera Vlade Crne Gore, 2021. g. (cca. 163 mil.€):   u cilju ublažavanja pandemije i stimulisanja proizvodnje, obezbijeđena je pomoć za privredne subjekte prerađivačke industrije, u kojima je značajno smanjen obim aktivnosti. Od ukupno ugroženih djelatnosti, tj. sa najvećim padom prometa, 41,3% je pripalo industrijskim (prerađivačka industrija). Glavni ciljevi programa su održavanje zaposlenosti; likvidnost privrednih subjekata; stabilnost tržišta poljoprivrednih proizvoda.
• III paket paket podrške ek.-socijalnih mjera Vlade Crne Gore, 2020.g. : Planovi najvećih energ. subjekata u državi obuhvataju investicije ukupne vrijednosti >€ 1 mlrd: digitalna i zelena ekonomija; zatim MMP; on-line plaćanja, eksploatacija mineralnih sirovina. U dec.2019.g., industrijska proizvodnja je rasla u odnosu na novembar, za 19,9% i u odnosu na isti dec.2018. rast od 10,0%. Prerađivačka industrija: posluje preko 89% privrednih subjekata (2522 p-ća). Prerađivački sektor najviše doprinosi rastu BDP, zaposlenosti i izvoza (prehrambena, drvna i metalna industrija). Koncept „brzih prodora“ proizvoda iz poljoprivrede i ribarstva znači i bolju valorizaciju potencijala proizvoda.
• INDUSTRIJSKA POLITIKA CRNE GORE, 2019-2023: ulaganje u domaća preduzeća i finansiranje projekata u energetici (TEP I, HE Perućica, HE Piva; elektrodistributivne mreže; SE Briska gora, VE Gvozd, HE Komarnica, VE Brajići); upravljanje otpadom (izvoz grita); izvoz, prerađivačka industrija, diverzifikacija proizvodnje, regulatorni okvir i poslovni ambijent; zelena ekonomija, trgovina; princip klastera). Najvažniji izvozni proizvodi: od metala, poljoprivredni, prehrambeni, sirovine, prerađeno drvo. Prerađivačka industrija[1], učestvovala je sa 70% u uk. izvozu roba, u 2018. Šansa se vidi u većoj diverzifikaciji prerađivačke industrije, energetici, transportu, uspostavljanju prioriteta za industrijski razvoj, uvođenju cirkularne ekonomije, regionalna saradnja, digitalizacija privrede; korišćenje fondova EU; ino-saradnja.
• Vlada je usvojila Akcioni plan za implementaciju Industrijske politike Crne Gore ’19-2023, za period ’21-2022. g. Plan je važan za praćenje sprovođenja politike na planu ispunjenja mjerila za privremeno zatvaranje Pregovaračkog poglavlja 20. Plan je sačinjen na bazi utvrđenih preporuka iz Izvještaja o realizaciji Industrijske politike za period ’19-2020. g., kako bi se odgovorilo na izazove relevantne za razvoj industrije. Plan (450,8 mil. €) obuhvata: razvoj konkurentnosti industrije, saradnju privrede i nauke, podršku zelenoj, klimatski neutralnu i cirkularnu ekonomiju i digitalne transformaciju p-ća. (izvor: 42. Sjednica Vlade Crne Gore, 7.10.’21).

• • MONSTAT, septembar, 2021.g.: Ukupna spoljno-trgovinska robna razmjena Crne Gore, za period januar- avgust, 2021.g., (preliminarno): rast od 15,2% u odnosu na isti period 2020. g. Izvoz robe, u odnosu na isti period 2020. je rastao za 15,4%, a uvoz veći za 15,2%. Pokrivenost uvoza izvozom iznosila je 16,7% i ista je u odnosu na isti period prethodne godine. Najviše se izvoze sirove materije, sem goriva. U strukturi uvoza, najviše su zastupljene mašine i transportni uređaji. Najveći spoljnotgovinski partner su Srbija i Kina. Spoljnotrgovinska robna razmjena bila je najveća sa potpisnicama CEFTA i EU.

[1]  Prerađivačka industrija: proizvodnja prehrambenih p-da, prerada svježe ribe, p-dnja pića, pasterizacija mlijeka, p-dnja duvana, tekstila, odjevnih predmeta, obuće, prerada kože, štamparija, drveta, p-dnja papira, plastičnih p-da, obrada metala, proizvodnja derivata nafte, prerada mašina, prerada automobilskih guma, farmaceutski p-di, itd.

[2]  PER – razvio tri scenarija oporavka od pandemije i ekonomskog rasta do 2023, od kojih je ovdje obrazložen osnovni scenario. Druga dva su: Makroekonomski scenario nižeg i višeg rasta, 2021-2023.

[3] Potencijalni rizik po očekivani nivo rasta rudarstva predstavljaju kvote radnih sati rada Termoelektrane TEP – Pljevlja, Prvi blok, kojim EU ograničava proces eksploatacije ruda uglja, prema zakonodavstvu sa kojim se Crna Gora usklađuje.

Prema Statističkom godišnjaku Monstat-a, za 2020. g., u 2019.g. je ostvaren indeks uk. industrijske proizvodnje[1] od 93,7, što je pad u odnosu na 2018.g. Najbolje je poslovao sektor vađenja rude i kamena (120,8), dok su prerađivačka industrija i sektor snabdijevanja el.en., gasom i parom ispod indeksa 100[2] i iznose 90 i 92,9, po redosljedu saopštenja. Klasifikacije djelatnosti o (B, C, D) su usklađene sa Eurostat klasifikacijom (NACE Rev. 2, Eurostat). Podaci su izvučeni na osnovu završnog računa realizovanog budžeta Crne Gore, u prethodnoj godini, za godinu u kojoj se objavljuje podatak (mart, 2021.g.).

[1] Indeks industrijske proizvodnje (Monstat, 2021) izračunava se prema Laspeyres formuli. Indeksi se izračunavaju iz podataka o količinama proizvoda i odgovarajućeg ponderisanog koeficijenta, koji je aproksimacija dodatne vrijednosti pojedinačnih proizvoda, za industriju, ukupno, i po sektorima klasifikacije djelatnosti.  Indeks industrijske proizvodnje, Laspeyres, (količinski) je indeks (trenutno 2015=100), čiji ponderacioni koeficijenti se mijenjaju svake pete godine.

[2] (prethodna godina = 100)

 Prosječna godišnja stopa rasta industrijske  proizvodnje  u  2018.g. bila  je na rekordnom  nivou  od  22,4%,  zbog  rasta  proizvodnje  električne energije od preko 62% i rasta prerađivačke industrije od 12%.  Značajan nedostatak crnogorske industrije predstavlja odsustvo diverzifikacije, u smislu  broja  i  vrste proizvoda koji se izvoze, kao i broja zemalja u koje se izvozi.

Ključni izazovi za rast crnogorske konkurentnosti, u kontekstu industrijske politike, koje je prepoznala Industrijska politika 2019-2023. su : Deindustrijalizacija: Dominantna   uloga   tradicionalnih sektora   u   izvozu: osnovni   metali , uz proizvode iz drvne i prehrambene  industrije;  Niska iskorišćenost naučnoistraživačkog potencijala;-Regionalne nejednakosti sa prisutnim zaostajanjem u razvoju sjevernog regiona; Nedovoljno  ulaganje  u  razvoj  malih  i  srednjih  preduzeća.

Ciljevi Industrijske politike Crne Gore 2019-2023:  

1. Unapređenje okvira za efikasniji industrijski razvoj kroz dalji razvoj energetskog sektora i saobraćaja i jačanje ICT infrastrukture;
2. Investicije i finansije za modernizaciju industrije kroz bolji pristup, raspoloživost i dostupnost finansijama;
3. Podsticanje inovacija, transfer tehnologije i razvoj preduzetništva i
4. Unapređenje pristupa tržištu kroz pojednostavljenje procedura za trgovinu

Šanse za razvoj IP 19-23 prepoznaje u većoj diverzifikaciji prerađivačke industrije, energetici, transportu, uspostavljanju prioriteta za industrijski razvoj, koji će doprinijeti atraktivnosti turizma zemlje. To uključuje i postepeno uvođenje cirkularne ekonomije, uz integrativni pristup ukupnoj politici.