Ključne međunarodne obaveze u dijelu politike konkurentnosti

• Konferencija Ujedinjenih nacija o trgovini i razvoju (United Nations Conference on Trade and Development – UNCTAD) nastala je s ciljem definisanja pravila koja se odnose na sve aspekte razvoja, uključujući trgovinu, pomoć, transport, finansije i tehnologiju i trenutno ma 195 država članica. Zajedno sa ostalim agencijama UN, UNCTAD mjeri napredak u postizanju ciljeva održivog razvoja predviđenih Agendom 2030. U Izvještaju za Crnu Goru, UNCTAD[1] navodi se da je Crna Gora članica Svjetske trgovinske organizacije (WTO) od aprila 2012. i potpisnica Sporazuma o slobodnoj trgovini (FTA) s EU, CEFTA 2006, EFTA, Ukrajinom i Turskom. Sporazum je zvanično stupio na snagu 22. II 2017. kada je, shodno predviđenoj proceduri, ratifikovan u 2/3 od ukupnog broja zemalja članica STO.
• Pored seta mjera usmjerenih ka obezbjeđenju pristupa tržištu roba, pojednostavljenju, harmonizaciji i standardizaciji procedura na granici, navedenim Sporazumom predviđena je i obaveza formiranja tijela koje će na nacionalnom nivou olakšati koordinaciju i pratiti njegovu implementaciju – Nacionalnog komiteta za trgovinske olakšice, koje je formirano u maju 2015. kao stalna multiagencijska platforma koju čine predstavnici svih relevantnih državnih organa i privatnog sektora, sa zadatkom da obezbijedi koordinaciju i saradnju između navedenih aktera u cilju pune i efikasne primjene Sporazuma. Komitet funkcioniše po principu ko-predsjedavanja između Ministarstva finansija i Ministarstva ekonomije.
• Strategija trgovinskih olakšica 2018-2022 i detaljan Akcioni plan za njeno sprovođenje usvojeni su 2018, u cilju pojednostavljenja, usklađivanja i smanjenja trajanja i troškova procedura u prekograničnoj trgovini. Za postizanje tog strateškog cilja, Strategija definiše pet operativnih ciljeva i, s obzirom na svaki cilj, utvrđuje „mjere” koje će implementirati nadležni organi – Uprava carina, Uprava za bezbjednost hrane, veterinu i fitosanitarne poslove i Granična policije, u saradnji sa privatnim sektorom. Na ovaj način, konsolidovane su sve obaveze utvrđene Sporazumom o trgovinskim olakšicama i dodatnim protokolom 5 Centralnoevropskog Sporazuma o izmjeni i pristupanju Sporazumu o slobodnoj trgovini (CEFTA Dodatni protokol 5), uključujući obaveze vezane za olakšavanje trgovine koje proizilaze iz procesa pristupanja Crne Gore Evropskoj uniji. Primjena mjera za olakšavanje trgovine utvrđenih Strategijom dovešće do uklanjanja administrativnih neefikasnosti i uskih grla u prekograničnoj trgovini, za koju se očekuje da ima indirektni pozitivan uticaj na rast izvoza i direktan uticaj na jačanje ekonomske konkurentnosti.
• Sporazum o slobodnoj trgovini konstatuje značaj dobrog korporativnog upravljanja i korporativne društvene odgovornosti za održivi razvoj, potvrđujući svoj cilj da se preduzeća podstiču da poštuju međunarodno priznate smjernice i principe u tom pogledu, kao što su OECD Smjernice za multinacionalna preduzeća, OECD Principi o korporativnom upravljanju. OECD obezbjeđuje značajnu podršku vladama da odgovore na nove trendove i izazove, kao što su korporativno upravljanje, informatička ekonomija i sl.

Korelacija sa ciljevima održivog razvoja 2030

Cilj 4. Obezbijediti inkluzivno i pravedno obrazovanje za sve i promovisati mogućnosti cjeloživotnog učenja

Cilj 7. Obezbijediti pristup povoljnoj, pouzdanoj, održivoj i modernoj energiji za sve

Cilj 8. Promovisati kontinuiran, inkluzivan i održiv privredni rast, puno i produktivno zaposlenje i dostojanstven rad za sve

Cilj 9. Izgraditi otpornu infrastrukturu, promovisati inkluzivnu i održivu industrijalizaciju i podsticati inovacije

Cilj 10. Smanjiti nejednakost unutar i između zemalja

Cilj 12. Obezbijediti održive obrasce potrošnje i proizvodnje

Obaveze u dijelu politike konkurentnosti u nacionalnoj strategiji održivog razvoja do  2030.

Crna Gora se obavezala da:

• do 2030. doprinese unapredjenju konkurentnosti crnogorskih preduzeća kroz mjere za stimulisanje resursne efikasnosti i razvoj MSP i preduzetništva u Crnoj Gori (SDG 8 (8.1, 8.2, 8.3, 8.5), 9 (9.2, 9.3), 17 (17.1, 17.3, 17.14)), u cilju smanjenja administrativnih barijera i rasta konkurentnosti crnogorske ekonomije GCI, DB, HF.
• da dalje unapredjuje lokalnu preduzetničku infrastrukturu i poslovni ambijent za razvoj preduzetništva i MSP (SDG 8 (8.3, 8.4, 8.10)) u cilju smanjenja udjela neformalne zaposlenosti, rasta ulaganja u MPS u inovacije od 10%, značajan rast izvoza, rast broja MSP kojima su dominantna aktivnost usluge informacionog društva, u okviru biznis zona i sl.
• da realizuje stimulativne programe finansiranja radi omogućavanja bolje raspoloživosti, dostupnosti i pristupa finansijama za preduzetnike i MSP, posebno za inovativna i izvozno orjentisana preduzeća (SDG 8 (8.3, 8.10), 17 (17.9, 17.14)), posredstvom posebnih programa bespovratnih sredstava i efektnije apsorpcije sredstava dostupnih iz fondova EU, podsticaja novim direktnim investicijama u prioritetne sektore, u skladu sa principima održivog razvoja, sa posebnim fokusom na investicije u sjeverni region.

da poboljša kvalitet proizvoda i usluga u kontekstu uspostavljanja prostora za kreiranje zelenih radnih mjesta (SDG 2 (2.3, 2.4, 2.5), 12 (12.2), 17 (17.1, 17.14)) kroz podsticanje kreativnog brendiranja i marketinga domaćih proizvoda, povećanje broja klastera i preduzeća uključenih u klastere, uz obezbjeđenje odgovarajuće razvojne podrške i povećan robni izvoz.

[1] UNCTAD Multi-year Expert Meeting on TRADE, SERVICES AND DEVELOPMENT-Enhancing productive capacity through services, Geneva, 1–2 May 2019, Country paper: Montenegro

Politika konkurentnosti u Crnoj Gori se temelji na ključnim ciljevima Pravaca razvoja Crne Gore 2018 – 2021 kroz unapređenje poslovnog ambijenta, razvoj sektora malog i srednjeg biznisa, diversifikaciju ekonomske aktivnosti, uz povećanje produktivnosti, primjenu najnovijih IKT i  privlačenje direktnih stranih investicija. Cilj je i veća zaposlenost u MSP i preradjivačkoj industriji i njihovo veće učešće u izvozu i u BDP posredstvom većeg priliva SDI. Fokus Crne Gore, kako je to utvrđeno novom Strategijom pametne specijalizacije, biće na podsticanju inovacija u privrednom sektoru, kako bi se obezbijedila sinergija između inovacija i privrede i bolja konkurentnost i to u 4 oblasti sektorskih politika: proizvodnja hrane, zelena energija, zdravstveni turizam i IT.

Crna Gora zauzima 73. mjesto na rang listi Globalne konkurentnosti Svjetskog ekonomskog foruma (WEF) za 2020. Analizirani stubovi konkurentnosti obuhvataju: institucije, infrastrukturu, primjenu IKT, makroekonomsku stabilnost, zdravstvo, vještine, tržište proizvoda, tržište rada, finansijski sistem, veličinu tržišta, poslovnu dinamiku i kapacitet za inovacije. U izvještaju Svjetske banke o lakoći poslovanja (Doing Business) za 2020, kao ključne prepreke unapređenju lakoće poslovanja, a time i ukupne konkurentnosti crnogorske ekonomije identifikovani su “započinjanje biznisa”, “dobijanje priključka za električnu energiju”, “plaćanje poreza”, “registracija nepokretnosti”, što je uticalo na to da se Crna Gora pozicionira na 50. mjestu na listi od 190 zemalja. Prema izvještaju Globalni indeks inovacija 2021 (Global Innovation Index 2021), koji vrši rangiranje i mjerenje napretka globalnih inovacija neke zemlje, baziranih na istraživanjima, dostupnosti podataka i političkim prioritetima, Crna Gora je na 7. mjestu od ukupno 34 zemalja koje pripadaju srednjim prihodovnim ekonomijama višeg ranga. U ukupnom rezultatu zauzela je 50. mjesto od ukupno 132 zemlje, dok je 33. u Evropi.

Implementacijom prioritetnih reformskih mjera iz Programa ekonomskih reformi 2021-2023 prevazići će se izazovi konkurentnosti i inkluzivnog rasta. Program predstavlja ekonomsku politiku Crne Gore za 2021. i srednjoročni period i osnova je za ekonomski dijalog sa Evropskom komisijom u procesu integracije u EU. PER 2021-2023 sadrži srednjoročni makrofiskalni okvir, uz prateću agendu od 20 strukturnih reformi, koje su usklađene sa prioritetima definisanim u nacionalnim dokumentima, nacionalnim i regionalnim strategijama, ključnim dokumentima u procesu pristupanja Crne Gore EU, smjernicama Evropske komisije i zajedničkim preporukama sa Ministarskog dijaloga iz Brisela. Projekcija makroekonomskih pokazatelja za period 2021-2023 bazirana je na pretpostavci djelimičnog oporavka privredne aktivnosti, povratka na pretkrizni nivo i daljeg ekonomskog rasta, u skladu sa djelimičnim održanjem investicione aktivnosti i započinjanjem novog ciklusa, uz značajno visoki rast izvoza i privatne potrošnje. Prosječna realna stopa ekonomskog rasta u periodu 2021-2023 iznosiće 7,6%, pri čemu je za 2021.godinu projektovan snažan oporavak od 10,5%, dok su za 2022. i 2023. projektovane stope rasta od 6,5% i 5,8%, respektivno. Najvažnija pretpostavka projektovanih kretanja u 2021. odnosi se na ostvarenje prihoda u turizmu od 65% nivoa iz 2019. Glavni izazovi u jačanju konkurentnosti i obezbjeđivanju dugoročnog inkluzivnog rasta su (I) povećanje aktivnosti na tržištu rada, (II) jačanje regulatornog okruženja i (III) formalizacija ekonomije. Implementaciju reformskih mjera prati Savjet za konkurentnost koji je Vlada osnovala 2017. i čiji je sastav izmijenjen Odlukom Vlade od 11. II 2021.

U svrhu borbe protiv ublažavanja negativnih efekata globalne epidemije na ekonomsku aktivnost u zemlji i pogoršanja materijalnog statusa najugroženijih grupa stanovništa Crne Gore, Vlada Crne Gore je 19.03.2020. usvojila hitne mjere u smislu reakcije na negativne ekonomske efekte od epidemije korona virusa. Vlada Crne Gore je na sjednici održanoj 24.04.2020, usvojila Drugi paket mjera podrške privredi. U okviru Drugog paketa Vladinih mjera podrška privredi i građanima, u cilju ublažavanja negativnih efekata od epidemije korona virusa, predlažu se između ostalog i:

1. Olakšice u cilju pospješivanja likvidnosti privrede kroz umanjenje roka povraćaja PDV-a i produženja roka limita izloženosti carinske garancije za odloženo plaćanje carinskog duga. Programom pružanja podrške privredi i zaposlenima, u cilju ublažavanja negativnih efekata epidemije novog korona virusa COVID19, u prvom mjesecu primjene je obezbijeđena podrška za 15.030 privrednih društava i preduzetnika koji zapošljavaju više od 61.402 radnika. Bruto iznos isplaćenih sredstava je 16.338.823,20 €. U cilju očuvanja postojećih radnih mjesta, mjerama za podršku zabranjenim i ugroženim djelatnostima, uz subvencije za zaposlene koji su koristili pravo na plaćeno odsustvo po osnovu čuvanja djeteta mlađeg od 11 godina i zaposlene kojima su određene mjere karantina ili izolacije, realizovana je podrška u visini od 50-100% bruto zarade za zaposlene u ovim privrednim društvima. Istovremeno, predloženim mjerama stimulisano je novo zapošljavanje u periodu april-septembar 2020. godine kroz subvencionisanje 70% minimalne zarade za svakog novog zaposlenog u prvih 6 mjeseci radnog angažmana.
2. Instrumenti finansijske podrške – nove kreditne linije Investiciono-razvojnog fonda dizajnirane na način da budu komplementarne mjerama Vlade, kako bi se stvorile pretpostavke za adekvatnu implementaciju mjera, uz reviziju Godišnjeg plana rada IRF-a za 2020. na način da se uključi „pružanje hitne kreditne podrške za likvidnost preduzetnika, malih, srednjih i velikih privrednih društava u cilju obezbjedjenja odgovora na negativne posljedice izazvane pandemijom COVID-19“ i pojednostavljivanja procedura za odobravanje kredita.

Nakon €280 mil. u prvom i €40 mil. u drugom paketu, Vlada je 23.07.2020. usvojila Treći paket ekonomskih mjera podrške građanima i privredi za ublažavanje posljedica pandemije koronavirusa vrijedan 1,22 milijarde eura koji pokriva period od četiri godine. Treći paket mjera obuhvatiće određene kratkoročne, i dugoročne mjere. Namjena kratkoročnih mjera je da obezbijede:

• Podršku sektoru turizma u iznosu od 83.350.000 eura;
• Poljoprivredi i ribarstvu;
• Unapređenje konkurentnosti privrede i to kroz 17 programskih linija i davanjem 10 miliona eura bespovratnih sredstava samo u 2020;
• Podršku privredi kroz subvencionisanje zarada uključujući turizam u ukupnom iznosu od 16,2 miliona eura;
• Podršku najugroženijim kategorijama stanovništva u iznosu od 1,8 miliona eura.

Dugoročne mjere za razvoj turizma, IT sektora, poljoprivrede, ribarstva, energetike i saobraćaja namijenjene su:

• Razvoju informacionih tehnologija sa ambicijom prerastanja ovog sektora u IT industriju;
• Turizmu kao strateškoj privrednoj grani;
• Podsticaju poljoprivredi i ribarstvu za realizaciju investicija u ukupnom iznosu od 89,4 miliona eura;
• Energetici; i
• Saobraćaju.

Stopa PDV-a smanjiće sa 21% na 7% na pripremanje i usluživanje hrane i bezalkoholnih pića u svim ugostiteljskim djelatnostima i to na period od godinu dana.

Vlada Crne Gore je 15.10. 2020, usvojila Informaciju o produženju Programa subvencionisanja zarada u cilju ublažavanja negativnih efekata epidemije novog korona virusa COVID19 ( dopunjenu 22. 10 2020.). Pod uslovima definisanim Programom, odobrava se produženje primjene Programa za dva mjeseca, odnosno isplata subvencija oktobarskih i novembarskih zarada. U okviru II i III paketa mjera do oktobra 2020. subvencionisane su zarade za više od 73.000 zaposlenih u 15.500 privrednih subjekata. Iznos isplaćenih sredstava je dostigao 50.000.000 EUR. 24.12.2021. odobreno je produženje primjene Programa za mjesec dana, odnosno subvencionisanje decembarskih zarada.

U smislu obezbjeđenja novih oblika pomoći najugroženijim fizičkim i pravnim licima, Vlada je 28.01.2021. usvojila novi paket Mjera podrške privredi i građanima za I kvartal 2021, usmjerenih na podršku održavanja nivoa zaposlenosti, pospješivanja likvidnosti, povećanja broja turista, stabilnosti poljoprivrede kao i podršku ranjivim kategorijama stanovništva. Procjena ukupnog direktnog i indirektnog fiskalnog uticaja realizacije mjera je oko €163 mil., oko 43 miliona eura direktnih izdvajanja iz Budžeta i 120 miliona za smanjenje i odlaganje poreskih i drugih obaveza privrednih subjekata.

 Glavni ciljevi podrške:

1. podrška ranjivim kategorijama stanovništva ;
2. podrška održavanju nivoa zaposlenosti i novom zapošljavanju;
3. pospješivanje likvidnosti privrednih subjekata;
4. stvaranje uslova za povećanje broja turista;
5. stabilnost tržišta poljoprivrednih proizvoda.

Kao rezultat zahtjeva privrede za nastavkom podrške, uz činjenicu da crnogorska ekonomija i dalje, u značajnoj mjeri, osjeća posledice pandemije, ukazala se potreba da se nastavi podrška i u drugom kvartalu, kroz Mjere podrške privredi i građanima za II kvartal 2021. koje je Vlada Crne Gore donijela 29. 04. 2021. Rok realizacije Covid državne pomoći produžen je do 31.12.2021. i ujedno je povećan limit iznosa državne pomoći po privrednom subjektu sa prethodnih 800.000 EUR na 1.200.000 EUR. Time je omogućeno da privredni subjekti koji su dostigli limit od 800.000 EUR pomoći dobiju pravo prijave za dodatna direktna sredstva podrške iz ovog paketa. Mjere podrške građanima i privredi za II kvartal komplementarne su mjerama iz I kvartala I, u okviru ovih mjera poseban akcenat stavljen je na kreditnu podršku. Izmjenama Paketa podrške za II kvartal od 30.07.2021. povećan je iznos jednokratne podrške za uspostavljanje sistema za elektronsku fiskalizaciju sa iznosa od 450.000€ na iznos od 550.000€ i podrška proširena na poreske obveznike koji obavljaju djelatnost taksi prevoza i koji su poslovanje uskladili sa Pravilnikom o obliku i strukturi poruka i sigurnosnim mehanizmima za razmjenu poruka fiskalnog računa i načinu dostavljanja računa koji su izdati  u slučaju prekida internet veze (Službeni list Crne Gore br. 054/20 od 08.06.2020. i 057/21 od 01.06.2021.)  i trgovine na malo na tezgama i pijacama, zaključno sa 30.09.2021. Na inicijativu Ministarstva finansija i socijalnog staranja izmjenama Mjera podrške privredi i građanima za II kvartal 2021. od 14.10.2021. produžava se rok za uspostavljanje sistema elektronske fiskalizacije, za obveznike fiskalizacije obuhvaćene mjerama do 30.11.2021.

Vlada Crne Gore je na sjednici od 17. 02. 2022. usvojila dva programa podrške Ministarstva ekonomskog razvoja u skladu sa usvojenim Programom rada Vlade za 2022. godinu, čiji je cilj unapređenje poslovanja mikro, malih i srednjih preduzeća i zanatlija. Program za unapređenje konkurentnosti privrede za 2022. (4 mil. €) obogaćen je sa dvije programske linije, a budžet za realizaciju uvećan je za milion eura, pa će tako kroz osam pojedinačnih programskih linija biti opredjeljeno ukupno 4 miliona eura, dvije nove programske linije kao i nabavku opreme velike vrijednosti, kako bi se dodatno stimulisala privredna aktivnost i njena razvojna komponenta. Ostale programske linije namijenjene su početnicima u biznisu kojima će biti na raspolaganju paket finansijsko-nefinansijske podrške, koji će, u odnosu na prošlogodišnju programsku liniju, pored preduzetničkih ciklusa edukacije, tehničke podrške u izradi biznis planova i mentoring usluge, omogućiti i dio bespovratne finansijske podrške. Takođe, novine u programskim linijama podrazumijevaju uvođenje dodatnih komponenti koje su u potpunosti prilagođene zahtjevima privrede, a odnose se i na uvođenje međunarodnih standarda, podršku digitalizaciji, podsticanju cirkularne ekonomije. Ova sredstva, kojim će biti podstaknuto poslovanje MMSP, ojačaće konkurentnost i izvozni potencijal, podstaći unapređenje postojećih i razvoj novih usluga, a time omogućiti otvaranje novih radnih mjesta. Prepoznajući potrebu za unapređenjem institucionalnog i finansijskog okvira kreiran je Program za razvoj i promociju zanatstva za 2022, uz iznos podrške od 200.000 €, po principu refundacije, a maksimalni iznos odobrene podrške po aplikantu iznosi 12.000 €. Ovakav pristup doprinijeće povećanju broja zanatlija, jačanju konkurentnosti, unapređenju poslovanja kroz finansijsku podršku za nabavku opreme i alata, ali i finansijsku podršku za organizaciju i učestvovanje na domaćim i međunarodnim sajmovima, a sve u cilju razmjene iskustva i efikasnijeg plasiranja proizvoda.