Ljudska i manjinska prava

Javna politika

Ciljevi održivog razvoja i međunarodne obaveze

Ključna međunarodna dokumenta u oblasti ljudskih i manjinskih prava

UN pravni okvir u oblasti ljudskih prava:

Konvencija o pravima lica sa invaliditetom – Konvencija predstavlja instrument zaštite ljudskih prava sa jasnom dimenzijom socijalnog razvoja lica sa invaliditetom, s primarnim akcentom na potrebu poštovanja njihovih ljudskih prava i osnovnih sloboda.

Deklaracija Ujedinjenih nacija o pravima osoba koje pripadaju nacionalnoj, etničkoj, vjerskoj ili jezičkoj manjini– kojom je konstatovano da nacionalna strateška dokumenta moraju biti planirana i implementirana shodno interesima osoba koje pripadaju jednoj od navedenih kategorija.

Savjet Evrope:

Evropska konvencija o ljudskim pravima i osnovnim slobodama – temeljni pravni akt na nivou Savjeta Evrope koji štiti osnovna ljudska prava i slobode.

Okvirna konvencija za zaštitu nacionalnih manjina- prvi pravno obavezujući međunarodni akt koji štiti prava manjina u okviru država članica Savjeta Evrope

Evropska povelja o regionalnim i manjinskim jezicima – pravni akt koji štiti i promoviše istorijske i regionalne jezike u Evropi.

Preporuke Komiteta ministara Savjeta Evrope koje se bave Romima-br. 5 (2008), br, 4 (2009), br. 10 (2006), br. 17 (2001), br. 2153 (2017), br. 1927 (2013).

Strategija o pravima lica sa invaliditetom Savjeta Evrope 2017-2023 – postizanje jednakosti, dostojanstva i jednakih prilika za osobe sa invaliditetom.

Druge međunarodne obaveze:

Deklaracija Partnera iz Zapadnog Balkana o Romima i proširenju EU– Vlade su se obavezale da će nastaviti i pojačati napore za ostvarenje potpune ravnopravnosti i integracije Roma u društvo.

Akcioni plan za unaprjeđenje položaja Roma i Sinta u području OEBS-a– potreba jačanja napora država članica da se pripadnicima romske populacije obezbijedi jednaka pozicija u društvu.

Ljudska prava u Ciljevima održivog razvoja 2030

Cilj 4 – Kvalitetno obrazovanje – 4.5: Do kraja 2030. obezbijediti jednak pristup svim nivoima obrazovanja i stručnim obukama za osobe sa invaliditetom; 4.a: Izgraditi i poboljšati obrazovne objekte koji su prilagođeni za osobe sa invaliditetom;

Cilj 8 – Dostojanstven rad i ekonomski rad – 8.5: Postići punu i produktivnu zaposlenost i dostojanstven rad za osobe sa invaliditetom;

Cilj 10 – Smanjenje nejednakosti – 10.2: Do kraja 2030. osnažiti i promovisati socijalnu, ekonomsku i političku inkluziju osoba sa invaliditetom;

Cilj 11–Održivi gradovi i zajednice – 11.2 i 11.7: Do kraja 2030. omogućiti pristup bezbjednim, jeftinim, pristupačnim i održivim transportnim sistemima, kao i zelenim i javnim površinama za osobe sa invaliditetom;

Cilj 16 – Mir, pravda i snažne institucije – 16.2. Okončati zloupotrebu i eksploataciju djece, trgovinu djecom i sve oblike nasilja i torture nad djecom; 16.7. Osigurati odgovorno, inkluzivno, participativno i reprezentativno donošenje odluka na svim nivoima; 16.10. Osigurati javni pristup informacijama i zaštitu osnovnih sloboda, u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom i međunarodnim sporazumima; 16.b Promovisati i sprovoditi nediskriminatorske zakone i politike radi postizanja održivog razvoja;

Ljudska prava u Nacionalnoj strategiji održivog razvoja do 2030. godine

U Nacionalnoj strategiji održivog razvoja do 2030. godine, koja predstavlja implementacioni dokument Agende održivog razvoja 2030 u Crnoj Gori, kao najznačajniji problemi u oblastima koje pripadaju ljudskim pravima posebno su istaknuti problemi sa kojima se suočavaju osobe sa invaliditetom prilikom zapošljavanja, a postojeći pravni mehanizmi ne rješavaju ovaj problem na zadovoljavajući način. Takođe, pripadnici romske populacije se suočavaju sa nedovoljnim nivoom integracije u crnogorsko društvo (primarno problem u oblasti obrazovanja, zapošljavanja, zdravstva i stanovanja). Akcenat je i na problemima sa kojima su suočava LGBTIQ populacija u Crnoj Gori, posebno problem diskriminacije, bezbjednosti, društvenog života i potrebe za unapređenjem zakonodavne i kaznene politike u cilju njihove bolje zaštite. U pogledu prava manjina, problemi se javljaju na nivou socijalne isključenosti pripadnika manjina i potrebe njihove veće zastupljenosti u javnom i političkom životu.

Strateški cilj 1.3 Obezbijediti inkluzivno i kvalitetno obrazovanje i promovisati mogućnosti cjeloživotnog učenja za sve

Mjera 1.3.1– Obezbijediti sveobuhvatno, inkluzivno i kvalitetno predškolsko obrazovanje SDG 4 (4.2 and 4.a)- ciljni ishodi:

Izgraditi i nadograditi objekte za obrazovanje koji su prilagođeni djeci i osobama sa invaliditetom, koji su rodno senzitivni i pružaju bezbjedno, nenasilno, inkluzivno i djelotvorno okruženje za učenje za sve, SDG 4 (4.a).

Strateški cilj 2.1 Stimulisati aktivan odnos ključnih aktera prema održivosti razvoja

Mjera 2.1.3 – Eliminisati nacionalnu i vjersku diskriminaciju – ciljni ishodi do 2030. godine su sledeći:

Obezbijeđene jednake mogućnosti i smanjena nejednakost ishoda kroz eliminisanje diskriminatorskih zakona, politika i praksi i promovisanje odgovarajućih zakona, politika i mjera.
Povećan broj romske i egipćanske djece koja završavaju osnovno obrazovanje
Smanjen nivo etničke distance u Crnoj Gori

Mjera 2.1.4 – Eliminisati diskriminaciju LGBT populacije

Eliminacija svih oblika diskriminacije LGBTpopulacije
Integracija LGBT populacije u sve sfere društvenog, političkog, ekonomskog, kulturnog života u Crnoj Gori

Mjera 2.1.5 –Eliminisati diskriminaciju osoba sa invaliditetom

Puno i aktivno učestvovanje osoba sa invaliditetom u svim oblastima društvenog života na ravnopravnoj osnovi

Pročitaj više

Politički kriterijum iz Kopenhagena Vladavina prava je dio pristupa "Fundamentals first" kao jedan od 3 osnovna stuba Strategije proširenja EU iz 2015.

Pregovaračka poglavlja

Pravosuđe i temeljna prava

Obaveze iz procesa pristupanja Crne Gore EU

Pregled obaveza iz pregovaračkih poglavlja

Politika zaštite ljudskih i manjinskih prava se odražava prvo kroz ispunjavanje političkih kriterijuma u okviru „Kopenhaških kriterijume“ koje je Evropski savjet definisao 1993. Politički kriterijumi podrazumijevaja da zemlje kandidati za prijem u EU moraju postići stabilnost institucija, garantujući time demokratiju, vladavinu prava, poštovanje ljudskih prava i poštovanje i zaštitu manjina.

Politika zaštite ljudskih i manjinskih prava predstavlja sastavni dio pravne tekovine EU u Poglavlju 23 „Pravosuđe i temeljna prava“ ,kao jednog od najznačajnijih poglavlja u okviru procesa pregovora Crne Gore sa Evropskom unijom. U tom pogledu, fokus Crne Gore je na dostizanju evropskih standarda u zaštiti osnovnih ljudskih prava i sloboda, primarno kroz usklađivanje strateških dokumenata sa uslovima definisanim u okviru privremenih mjerila i preporuka ekspertskih misija EU.

U novoj metodologiji proširenja EU, oblast ljudskih prava je najviše tretirana kroz klaster 1 – Osnove procesa pristupanja, koji pokriva pregovaračka poglavlja 23 i 24 i adresira pitanja od najvećeg značaja kao što su funkcionisanje demokratskih institucija, vladavina prava, unapređenje pravosudnog sistema i zaštita osnovnih ljudskih i manjinskih prava. Ova politika se, međutim, prožima i kroz klaster 3 – Kompetitivnost i inkluzivni rast, obzirom da je njime obuhvaćeno pregovaračko poglavlje 19 – Socijalna politika i zapošljavanje, koje između ostalog adresira radna i socijalna prava manjina i drugih ugroženih društvenih kategorija, njihovu zastupljenost na tržistu rada i pitanje diskriminacije pri zapošljavanju.

Privremena mjerila u oblasti „Temeljna prava“: U narednom periodu poseban značaj će biti stavljen na jačanje pravosudnih i kadrovskih kapaciteta državnih organa za zaštitu ljudskih prava. Takođe, potrebno je obezbijediti potpunu primjenu strateškog okvira u cilju unapređenja položaja pripadnika LGBTI populacije, odnosno borbe protiv diskriminacije na osnovu seksualne orijentacije.

IZVJEŠTAJ EVROPSKE KOMISIJE O CRNOJ GORI ZA 2021. GODINU: Crna Gora je i dalje umjereno spremna za primjenu pravnih tekovina EU i evropskih standarda u oblasti pravosuđa i osnovnih prava i napredak koji je sveukupno ostvarila je ograničen. U oblasti osnovnih prava, država ima uspostavljen zakonodavni i institucionalni okvir i ostvarila je određeni napredak u ispunjavanju obaveza utvrđenih međunarodnim instrumentima i zakonima o ljudskim pravima. Međutim, efikasna implementacija tog zakonodavnog okvira i dalje predstavlja izazov.

Ugrožene društvene grupe, uključujući Rome i Egipćane, i osobe sa invaliditetom i dalje doživljavaju višestruke oblike diskriminacije i teško ostvaruju svoja prava u upravnim i sudskim postupcima. Rodna neravnopravnost je prisutna po pitanju učešća u političkom i javnom životu i pristupu tržištu rada i ekonomskim prilikama. Rodno zasnovano nasilje i nasilje nad djecom izazivaju ozbiljnu zabrinutost. U porastu su etnički i vjerski motivisani napadi, kao i zločini iz mržnje i govor mržnje. Crna Gora je samo djelimično odgovorila na prošlogodišnje preporuke. Izmjene i dopune Zakona o slobodi vjeroispovesti su usvojene bez inkluzivno sprovedenih konsultacija sa svim vjerskim zajednicama. Konstatuje se potreba za daljim jačanjem institucionalnih kapaciteta u pogledu zaštite i ostvarivanja ljudskih prava, što podrazumijeva i izdvajanje odgovarajućih sredstava u okviru budžeta.

Osvrt na EU strateški okvir

Na nivou EU u pogledu zaštite ljudskih prava i sloboda, sa pravnog aspekta najveći značaj pripada Evropskoj povelji o osnovnim ljudskim pravima, koja sadrži zaštitu ličnih, građanskih, političkih, ekonomskih i socijalnih prava na nivou Evropske unije.

Strateški okvir Evropske unije

EU Akcioni plan za ljudska prava i demokratiju 2020-2024- Akcioni plan stavlja akcenat na zaštitu i jačanje ljudskih prava, izgradnji inkluzivnog i demokratskog društva, kao i globalnu promociju ljudskih prava i demokratije.

Evropska strategija za prava lica sa invaliditetom 2021-2030. – strategija je fokusirana na obezbjeđivanje jednakosti osobama sa invaliditetom u uživanju svih prava koja su zagarantovana građanima EU poput slobodnog kretanja i boravka, učešća u demokratskim procesima, razvijanja vještina za nove poslove, pristupa kvalitetnim i održivim zaposlenjima, pristupa pravdi, pravnoj zaštiti, socijalnoj i zdravstvenoj zaštiti, obrazovanju, umjetnosti, kulturi, rekreaciji, sportu, turizmu, obezbjeđivanja bezbjednosti i zaštite.

EU ROMA strateški okvir za jednakost, inkluziju, i participaciju 2020-2030. – okvirom je definisano 7 ključnih ciljeva: spriječiti anticiganizam i diskriminaciju; smanjiti siromaštvo i socijalnu isključenost zarad uklanjanja socio-ekonomskog jaza između Roma i opšte populacije; promovisati učešće kroz osnaživanje, saradnju i povjerenje; zagarantovati efektivno jednak pristup kvalitetnom inkluzivnom redovnom obrazovanju; zagarantovati efektivno jednak pristup kvalitetnom i održivom zaposlenju; poboljšati zdravlje romske populacije i zagarantovati efektivno jednak pristup kvalitetnoj zdravstvenoj zaštiti i socijalnim uslugama; ojačati efektivnost jednakog pristupa adekvatnom stanovanju i osnovnim uslugama.

Strategija rodne ravnopravnosti 2020-2025 – Među ključnim ciljevima Strategije su: eliminisanje rodno zasnovanog nasilja, uklanjanje radno zasnovanih razlika na tržistu rada, postizanje ravnopravnog učešća u svim sektorima ekonomije, kao i u odlučivanju u politici, rješavanje jaza u zaradama i penzijama među polovima.

Pročitaj više

Međunarodni indikatori

Universal Human Rights Index OHCHR

zasnovan na tri stuba: UPR, SDGs, HRVGs

Global Freedom Status - Freedom House

politička i građanska prava

World Report 2020 - Human Rights Watch

sloboda okupljanja, govora, religija, prava žena, migranti

ILGA-Europe

index o pravima pripadnika LGBTI populacije u evropskim zemljama

Disability Inclusion - The World Bank

analizira pristupe država u okviru nivoa uključenost osoba sa invaliditetom u društvo

European Roma Rights Centre

diskriminacija i nasilje nad pripadnicima Romske populacije

Strateški okvir Crne Gore

Važeća strateška dokumenta

Strategija za unapređenje kvaliteta života LGBTI osoba u Crnoj Gori za period 2019-2023

Strategija manjinske politike 2019-2023

Strategija za zaštitu lica sa invaliditetom od diskriminacije i promociju jednakosti za period 2017-2021

Strategija socijalne inkluzije Roma i Egipćana u Crnoj Gori 2021–2025. godine

Nacionalna strategija rodne ravnopravnosti 2021-2025. godine sa Akcionim planom 2021- 2022. godine

Strateška dokumenta kojima je istekao period trajanja

Strategija za socijalnu inkluziju Roma i Egipćana u Crnoj Gori 2016-2020

Strategija za integraciju lica sa invaliditetom u Crnoj Gori 2016-2020

Politika ljudskih i manjinskih prava u strateškom okviru Crne Gore

U okviru javnih politika koje se odnose na pitanja ljudskih i manjinskih prava, primarni akcenat je stavljen na borbu protiv svih oblika diskriminacije, kao i na dostizanje većeg nivoa uključenosti manjinskih naroda, osoba sa invaliditetom, žena i pripadnika LGBTI populacije u javni i politički život. U tom smislu, u Programu rada Vlade za 2021. godinu u okviru prioriteta 1. Vladavina prava i jednake šanse su jasno definisani ciljevi i prateći indikatori koji adresiraju relevantne oblasti u okviru ove javne politike:

Unaprijeđenje primjene postojećeg normativnog okvira na sprovođenju politike rodne ravnopravnosti i zaštitu od diskriminacije po osnovu pola i roda;
Povećanje nivoa učešća žena i osoba drugačijih polnih i rodnih identiteta u oblastima koje omogućavaju pristup prirodnim i društvenim resursima i dobrobiti od korišćenja resursa;
Poboljšanje informisanosti predstavnika zainteresovanih institucija i organizacija o pravima romske i egipćanske zajednice;
Unapređenje kvaliteta života LGBTI osoba u Crnoj Gori;
Unapređenje okvira za zaštitu lica sa invaliditetom od diskriminacije i promociju jednakosti;
Unapređenje antidiskriminacionog zakonodavstva;
Povećati stepen zaštite od nasilja nad ženama i nasilju u porodici;
Unapređenje regualtornog okvira za socijalnu i dječju zaštitu.

Ciljevi Programa rada Vlade i prateći indikatori uspjeha se mogu naći na zvaničnoj internet stranici Vlade Crne Gore: https://www.gov.me/biblioteka?page=1&sort=published_at&q=program%20rada%20vlade

Pitanje zaštite osnovnih ljudskih prava i sloboda u Crnoj Gori je, pored strateških prioriteta definisanih sektorskim startegijama, u okviru pravnog okvira zasnovano na Zakonu o zabrani diskriminacije, Zakonu o zabrani diskriminacije lica sa invaliditetom, Zakonu o manjinskim pravima i slobodama, Krivničnom zakonu, pri čemu je poseban akcenat na Zakonu o Zaštitniku/ci ljudskih prava i sloboda Crne Gore kojim je stvoren dodatni mehanizam zaštite protiv svih oblika diskriminacije. Strateškim dokumentima donesenim u ovoj oblasti javne politike, primarni akcenat se stavlja na borbu protiv svih oblika diskriminacije zasnovanih na nacionalnoj, vjerskoj, polnoj ili rodnoj pripadnosti, invaliditetu, seksualnoj orijentaciji, socijalnom ili bračnom statusu. Takođe, poseban značaj je pružen povećanju učešća svih manjinskih grupa u javnom i političkom životu, zastupljenosti u državnim institucijama, povećanju nivoa zaposlenosti i jednakih mogućnosti u oblasti obrazovanja, što se posebno odnosi na pripadnike Romske i Egipćanske zajednice.

Važan korak ka unapređenju zakonodavnog okvira Crne Gore u pravcu zaštite prava i jednakosti LGBTI zajednice predstavlja usvajanje Zakona o životnom partnerstvu lica istog pola 1. jula 2020. godine. Sa primjenom zakona se počelo 15. jula 2021. nakon usvajanja ključnih podzakonskih akata za registraciju istopolnog partnerstva. Međutim, da bi ovaj zakon bio u potpunosti primjenljiv, potrebna je harmonizacija drugih zakonskih akata, kao što su oni koji regulišu socijalna davanja i prebivalište.

U 2021. godini donešene su važne strategije u politici ljudskih prava, kao što je Strategija socijalne inkluzije Roma i Egipćana u Crnoj Gori 2021-2025. godine, koja se oslanja na prethodnu strategiju za period 2016-2020. i koja prati pravce razvoja ove oblasti koji su definisani EU ROMA strateškim okvirom. U Strategiji je definisan jedan opšti, strateški cilj, koji glasi “Poboljšanje socio-ekonomskog i pravnog položaja Roma i Egipćana u Crnoj Gori, unapređenjem inkluzivnog i otvorenog društva zasnovanog na promociji jednakosti, borbi i eliminisanju svih oblika diskriminacije, anticiganizma i siromaštva”, u okviru kojeg je definisano 10 operativnih ciljeva u ključnim oblastima, među kojim su: diskriminacija, siromaštvo, politička participacija, stanovanje, obrazovanje, zapošljavanje, zdravlje, građanski status i socijalna i porodična zaštita.

Usvojena je, takođe, nova Nacionalna strategija rodne ravnopravnosti 2022-2025., koja koja se oslanja na Plan aktivnosti za postizanje rodne ravnopravnosti 2017-2021., i koja, zajedno sa Zakonom o Rodnoj Ravnopravnosti, predstavlja ključnu kariku za razvoj i implementaciju ove politike u Crnoj Gori (o politici rodne ravnopravnosti: https://javnepolitike.me/politika/rodna-ravnopravnost/).

Pročitaj više

Ostale javne politike iz sektora