Menu
Bezbjednosna politika i politika odbrane su u kontekstu međunarodnih obaveza Crne Gore u prethodnoj deceniji pretrpjele značajne izmjene u pogledu kompleksnosti geostrateških izazova i strateškog razvoja politika u odnosu na promijenjeno geostrateško i bezbjednosno okruženje s jedne strane i prijem Crne Gore u NATO 2017. godine, čime je Crna Gora ostvarilajedan od tri ključna vanjskopolitička cilja i postala integralni dio kolektivnog sistema bezbjednosti.
Učlanjenje u NATO doprinosi jačanju međunarodne pozicije Crne Gore i posredno strateški usmjerava ostvarenje njenog drugog vanjskopolitičkog cilja – pristupanja Evropskoj uniji. Za Crnu Goru je važno da aktivno učestvuje u kolektivnom sistemu bezbjednosti, aktivnostima, misijamai operacijama NATO-a, budući da je to ključna pretpostavka za zaštitu Crne Gore od oružanog ugrožavanja i drugih prepoznatih prijetnji po nacionalnu bezbjednost, ali i za poboljšanje bezbjednosne klime u Regionu i madgradnju kapaciteta Crne Gore da odgovori na aktuelne izazove, rizike i prijetnje.
Osnove za razvijanje i planiranje politika u ovom domenu se pored čvrstog utemeljenja u ustavnim kategorijama osnovnih odbrambenih funkcija – zaštite nezavisnosti, suverenosti i državne teritorije Crne Gore, ogledaju i u odgovarajućim međunarodnim ugovorima, budući da je Crna Gora članstvom u NATO preuzela ne samo NATO strategijski koncept nego i konkretne obaveze i odgovornost. U tom smislu, najznačajnija akta koja definišu opseg međunarodnih obaveza Crne Gore u ovom domenu su:
Takođe, Crna Gora doprinosi međunarodnoj stabilnosti kroz aktivno učešće u misijama EU i međunarodnim mirovnim
misijama i operacijama UN.
Na globalnom nivou, bezbjednosna politika i odbrana imaju utemeljenje u Cilju 16 održivog razvoja Agende 2030: „Mir, pravda i snažne institucije“, ali cilju 17. „Partnerstvom do ciljeva“ koji se odnosi na unapređenje globalnog partnerstva u okrilju međunarodnih obaveza koje doprinose realizaciji agende održivog razvoja. U domenu politike odbrane, sve više pažnje se posvećuje i cilju 5 „Rodna ravnopravnost“, gdje je Crna Gora opredijeljenja da realizuje Akcioni plan za primjenu Rezolucije Savjeta bezbjednosti UN 1325 – Žene, mir i bezbjednost u Crnoj Gori 2019-2022.
Nacionalna strategija održivog razvoja 2016-2030 podrazumijeva, u okviru tematskog područja, 2. Društveni resursi – podrška vrijednostima, normama i obrascima ponašanja, da se realizuje strateški cilj 2.3 Razvijati državu kao efikasnu vladavinu prava, gdje je poseban fokus stavljen na 2.3.1.3Jačanje administrativnih kapaciteta, kvaliteta rada i integriteta institucija političkog sistema. SDG 16 (16.6), što je ujedno i obaveza kojoj je Crna Gora posvećena kao članica NATO, a Ministarstvo odbrane je jedna od institucija uključenih u njegovu implementaciju. Takođe, važna mjera je i da Crna Gora do 2030 obezbijedi uslove za eliminaciju korupcije, organizovanog kriminala, kriminala i terorizma, uz akcenat na snaženje institucije kroz međunarodnu saradnju za brobu protiv nasilja, terorizma i kriminala SDG 16 (16.a) i povećanje efikasnosti rada, jačanje integriteta, odgovornosti i transparentnosti u javnom sektoru SDG 16 (16.3,16.5, 16.6,16.7)
Zemlje kandidati za ulazak u EU moraju ispuniti tzv. „Kopenhaške kriterijume“ koje je Evropski savjet definisao 1993. Politički kriterijumi podrazumijevaja da zemlje kandidati za prijem u EU moraju, pored stabilnosti institucija, demokratije, vladavinu prava, poštovanje ljudskih prava i poštovanje i zaštitu manjina, posvećeno raditi i na dobrosusjedskim odnosima i regionalnoj saradnji i usklađivanju svoje vanjske politike sa Zajedničkom vanjskom i bezbjednosnom politikom EU.
Prema novoj metodologiji pristupanja EU, politika odbrane spada u poslednji od 6 klastera – Vanjski odnosi, koji pokriva poslednja dva pregovaračka poglavlja iz prvobitne pregovaračke strukture, poglavlje 30 – Vanjski odnosi i poglavlje 31 – Vanjska, bezbjednosna i odbrambena politika. Poglavlje 31 obuhvata politički dijalog s EU, odnos države kandidata s EU i njenim institucijama, saradnju s međunarodnim organizacijama, usklađenost nacionalne sa evropskom bezbjednosnom i odbrambenom politikom, saradnju s NATO-om i borbu protiv terorizma. Za zatvaranje poglavlja je definisano jedno završno mjerilo:
U Izvještaju Evropske komisije za 2021. godinu o napretku Crne Gore je ocijenjeno da u ovom pregovaračkom poglavlju država ima dobar nivo spremnosti. Konstatovano je da je Crna Gora nastavila sa implementacijom usvojene Strategije odbrane u 2019. i pripadajućeg akcionog plana, kao i Sporazuma o bezbjednosnim procedurama za razmjenu i zaštitu tajnih podataka između Crne Gore i EU. Pohvaljena je i dobra saradnja sa međunarodnim organizacijama (UN, OEBS, Savjet Evrope) i aktivno članstvo u NATO vježbama i misijama, uključujući i NATO KFOR na Kosovu. Zemlja je uskladila svoje planiranje nacionalne politike odbrane sa procesom planiranja odbrane NATO -a i u julu 2020. usvojila pravilnik o planiranju te politike.
Predočeno je da aktivno učestvuje u misijama i operacijama EU za upravljanje kriznim situacijama koje pripadaju zajedničkoj bezbjednosnoj i odbrambenoj politici, kao što je EU NAVFOR ATALANTA, a učestvovala je i u mirovnoj operaciji UN MINURSO. U tom pogledu, u decembru 2020. Ministarstvo odbrane je rotiralo svoje oficire i poslalo žene u pomenutu misiju UN –a, u znaku podrške politici UN –a o većoj zastupljenosti žena u procesima izgradnje mira.
Što se tiče hibridnih prijetnji, konstatovano je da strategija za suzbijanje hibridnih pretnji i prateći akcioni plan još uvijek nisu usvojeni. Takođe, istaknuto je da je u pripremi osnivanje nezavisne agencije za sajber bezbednost, kao i to da je Crna Gora članica Evropskog centra izvrsnosti za Suzbijanje hibridnih pretnji.
Globalna strategija EU donijeta juna 2016. fokus stavlja na viziju snažnije Evrope uz zajedničku akciju svih država članica EU, a definiše 5 prioriteta : 1. Bezbjednost Unije, 2. Ulaganje u izgradnju državne i društvene otpornosti susjeda na istoku i jugu, (Ovaj stub uključuje i politiku proširenja EU na Zapadni Balkan i Tursku) 3. Integrisani pristup konfliktima i krizama, 4. Podrška regionalnim forumima saradnje širom svijeta i 5. Globalno upravljanje za 21. vijek, s fokusom na globalni poredak zasnovan na međunarodnom pravu. Evropska služba za vanjske poslove – EEAS, između ostalog, prati realizaciju ove strategije, a posljednji dostupan izvještaj je iz 2019. godine .
Zajednička vanjska i bezbjednosna politika EU obuhvata niz instrumenata u oblasti diplomatije, humaitarne i razvojne pomoći, ekonomske podrške usmjerenih na očuvanje globalne bezbjednosti i mira. Oni čine multidimenzionalni , integrisani pristup EU u rješavanju konflikata i kriza u svakoj fazi-prevencija, razrješenje konflikta, ulaganje u stabilizaciju i izbjegavanje prijevremenog napuštanja teritorija podložnih krizi.
Kad je riječ o zajedničkoj politici odbrane, Globalna startegija EU je uvela instrument strukturisane saradnje u oblasti odbrane između država članica EU -PESCO, naročito u domenu vojnih vježbi, jačanja kapaciteta na kopnu i naročito sajber odbrane. Takođe, fokus je i na civilnoj dimenziji ZVBP, kao što je utvrđeno Zajedničkim akcionim planom iz 2019. kojim su se države članice EU obavezale da do 2023. godine ojačaju kapacitete i vještine civilnih misija.
Strateško partnerstvo između EU i NATO, utemeljeno Zajedničkom deklaracijom iz Varšave 2016, usmjerava 22 članice NATO i EU da zajednički djeluju razvijajući instrumente politike odbrane, naročito u oblasti hibridnih prijetnji, pomorske bezbjednosti, sajber bezdjednosti, snaženja kapaciteta za odbranu i vojnih vježbi.
Jedan od 6 političkih prioriteta novog saziva Evropske komisije 2019-2024 je « Snažnija Evropa u svijetu », u okviru kojeg su sadržane sljedeće oblasti : vanjska politika EU, Evropska politika susjedstva, Međunarodna saradnja i razvoj, Humanitarna pomoć i civilna zaštita, Trgovinska politika EU i Bezbjednost i odbrana.
Evropska komisija je 7. juna 2017. godine usvojila Komunikaciju kojom predlaže Evropski fond za odbranu (EDF), kojim bi se sufinansirali evropski projekti u domenu odbrambenih istraživanja i razvoja sposobnosti. Savjet i Evropski parlament su donijeli konačnu odluku o uspostavljanju fonda 2019/2020. Fond je počeo da funkcioniše 1. januara 2021. godine sa ukupnim dogovorenim budžetom od 7,953 milijarde evra za period 2021-2027.
Ključni akter u ovoj oblasti na nivou Evropske unije je Evropska agencija za odbranu (EDA), međuvladina agencija pod pokroviteljstvom Savjeta Evropske unije, kome izvještava i od koga dobija smjernice djelovanja. Džozep Borel je imenovan u decembru 2019. godine za šefa Agencije, koja ima jedinstvenu misiju da promoviše saradnju, pokreće nove inicijative i uvodi rješenja za poboljšanje odbrambenih sposobnosti.
U maju 2017. godine države članice su pokrenule Godišnji koordinirani pregled odbrane (CARD) koji pruža sliku postojećih odbrambenih sposobnosti u Evropi i identifikuje potencijalna područja saradnje. Prvi izveštaj CARD Evropska Agencija za odbranu je predstavila ministrima odbrane država članica u novembru 2020. godine.
Evropska agencija za odbranu radi na postavljanju prioriteta u oblastima razvoja sposobnosti, koje se vrši kroz Plan razvoja kapaciteta (CDP), u kojem se prepoznaju nedostaci na evropskom nivou i razmatraju buduće prijetnje, identifikuju razvojne potrebe i definišu prioriteti koji se zajednički dogovaraju među državama članicama. Poslednja revizija Plana je urađena u junu 2018. godine, prilikom koje su države članice postavile 11 novih prioriteta razvoja kapaciteta EU.
Strategija nacionalne bezbjednosti
Strategijski pregled odbrane Crne Gore 2018-2023
Akcioni plan za primjenu Rezolucije Savjeta bezbjednosti UN 1325 - Žene, mir i bezbjednost u Crnoj Gori 2019-2022
U strateškom okviru za planiranje politika, strategije odbrane i bezbjednosti zauzimaju posebno mjesto, budući da je njihovo donošenje predviđeno Ustavom, kao osnova za izgradnju sistema bezbjednosti i dobrane Crne Gore i dalje definisanje bezbjednosne i odbrambene politike i pripremu strateških, normativnih i drugih dokumenata u ovim oblastima. Donosi ih Skupština Crne Gore na prijedlog Vlade i smatraju se krovnim strateškim dokumentima.
Strategija nacionalne bezbjednosti iz decembra 2018. donijeta je kao najvažniji strateški dokument za utvrđivanje bezbjednosne politike Crne Gore i instrumenata i mehanizama za ostvarivanje i zaštitu nacionalnih bezbjednosnih interesa. Prateći akcioni plan je, u cilju afirmisanja principa dobrog planiranja politika, u najvećoj mjeri usaglašen sa pravnim okvirom za strateško planiranje i uvodi konkretne starteške i operativne ciljeve, aktivnosti i indikatore uspjeha na trogodišnji period. SNB promoviše princip nedjeljivosti bezbjednosti, budući da su geopolitička i geostarteška kretanja takva da linija razdvajanja između vanjske i unutrašnje bezbjednosti više ne postoji, a bezbjednost građana Crne Gore direktno zavisi od bezbjednosti u regionu, Evropi i šire. Stoga SNB kao strateško opredjeljenje Crne Gore podvlači pristup kolektivnom i kooperativnom sistemu bezbjednosti i odbrane koji donosi članstvo u NATO-u, u cilju obezbjeđivanja dugoročne i održive bezbjednosti, suvereniteta i teritorijalnog integriteta. Kao ključni strategijski interesi Crne Gore, prepoznaju se, između ostalog, razvoj efikasnog i održivog nacionalnog bezbjednosnog sistema, prevencija i suzbijanje prijetnji i izazova koji mogu uticati na bezbjednost Crne Gore i njenih saveznika, te jačanje otpornosti, civilne spremnosti i sposobnosti za upravljanje krizama, što se transponuje kroz tri strateška cilja pratećeg akcionog plana. Programom rada Vlade za 2021. godinu, planirano je donošenje novog akcionog plana za implementaciju ove strategije, koji će pokrivati period 2021-2022. godine.
Strategija odbrane iz februara 2019. uspostavlja okvir za razvoj sektora odbrane i daje smjernice za proces odbrambenog planiranja. SO definiše odbrambene ciljeve koji su, u skladu s pravnim okvirom za strateško planiranje, razrađeni pratećim akcionim planom na period do 2022. godine. Strategija definiše 4 pravca djelovanja u okviru sljedećih strateških ciljeva:
politika odbrane je adresirana u okviru Prioriteta 1. – Vladavina prava i jednake šanse kroz sledeće ciljeve:
Ciljevi Programa rada Vlade i prateći indikatori se mogu vidjeti na sledećem linku: https://wapi.gov.me/download/e50177af-36c3-475b-98af-7ab0e06fc6df?version=1.0
Od sektorskih strateških dokumenata i drugih planskih dokumenata od značaja u ovom domenu, izdvajaju se:
Projekat “Jačanje kapaciteta za ubrzanje procesa pregovora Crne Gore sa Evropskom unijom”, finansira norveško Ministarstvo vanjskih poslova, a sprovodi Program Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP).
(C) 2020. Javnepolitike.me. Dizajn i razvoj: Studio 081.me
