Menu
Crna Gora je temelje politike održivog razvoja postavila donošenjem Ustava i Deklaracije o ekološkoj državi 1991. godine. Sticanjem nezavisnosti i donošenjem novog Ustava 2007. godine opredeljenje za održivim razvojem je potvrđeno, da bi jula 2016. godine, polazeći od obaveza koje proizilaze iz njenog članstva u Ujedinjenim nacijama i potrebe jačanja institucionalnog sistema nezavisne i ekonomski stabilne države, čija se starteška vizija razvoja ogleda u ostvarenom članstvu u NATO-u i integraciji u Evropsku uniju, Crna Gora je donijela Nacionalnu strategiju održivog razvoja do 2030. godine(u daljem tekstu: NSOR). Strategija u sebi integriše sve zahtjeve iz UN Agende za održivi razvoj do 2030. godine i predstavlja sistemski odgovor Vlade na izazove održivog razvoja sa kojima je suočena Crna Gora. Njome su definisane smjernice dugoročnog razvoja, koje treba da transformišu crnogorsko društvo u cilju postizanja kontinuiranog, inkluzivnog i održivog ekonomskog rasta, održivog korišćenja prirodnih resursa, unapređenja stanja ljudskih resursa i jačanja socijalne inkluzije, vodeći računa o budućim generacijama.
Strategijom su kao prioritetne teme, definisane: Unapređenje stanja ljudskih resursa i jačanje socijalne inkluzije; Podrška vrijednostima, normama i obrascima ponašanja značajnim za održivost društva; Očuvanje prirodnog kapitala; Uvođenje zelene ekonomije; Unapređenje sistema upravljanja za održivi razvoj i Finansiranje održivog razvoja, u okviru kojih su postavljeni sledeći ciljevi:
UNAPREĐENJE STANJA LJUDSKIH RESURSA I JAČANJE SOCIJALNE INKLUZIJE
PODRŠKA VRIJEDNOSTIMA, NORMAMA I OBRASCIMA PONAŠANJA ZNAČAJNIM ZA ODRŽIVOST DRUŠTVA
OČUVANJE PRIRODNOG KAPITALA
UVOĐENJE ZELENE EKONOMIJE
UNAPREĐENJE SISTEMA UPRAVLJANJA ZA ODRŽIVI RAZVOJ
FINANSIRANJE ZA ODRŽIVI RAZVOJ
Kao integralni dio NSOR-a, donijet je i petnaestogodišnji Akcioni plan kojim su definisane konkretne mjere usmjerene na ostvarivanje Ciljeva održivog razvoja (u daljem tekstu: SDG), kao i konkretni pokazatelji uspješnosti njihove realizacije.
S ciljem olakšavanja razmjene iskustava i dobrih praksi između država članica, osnaživanja nacionalnih institucija i politika usmjerenih na održivi razvoj, kao i zbog potrebe da mobiliše što širu podršku ostvarivanju SDG-a, UN je formirao mehanizam „dobrovoljnih nacionalnih pregleda“. U sklopu tog mehanizma, Crna Gora je UN-u dostavila i predstavila svoj Nacionalni dobrovoljni pregled 2016. godine, čime je potvrdila posvećenost univerzalnim vrijednostima sistema UN-a i politici održivog razvoja.
Evropska unija je u svoju pravnu tekovinu i politike inkorporirala UN Agendu održivog razvoja 2030 i jedan je od vodećih međunarodnih subjekata u njenoj implementaciji. U tom kontekstu, aktuelna Evropska komisija je, u okviru političkih smjernica svog rada za period 2019-2024, definisala šest prioriteta sa ambicijom da evropski kontinent bude prvi kontinent koji je klimatski neutralan, da unaprijedi prosperitet svojih građana i socijalnu pravdu, da osnaži sopstvene građane sa novom generacijom tehnologija, da osigura jednakost na prostoru Unije i unaprijedi demokratski kapacitet evropskih institucija, kao i da kroz globalno liderstvo promoviše ove vrijednosti u svojoj spoljnoj politici.
Posmatrajući ovaj sistemski odnos EU prema Agendi održivog razvoja 2030 u kontekstu procesa pristupanja Crne Gore ovoj međunarodnoj organizaciji, jasno je da postoji snažna sinergija između procesa pristupanja EU i ostvarivanja ciljeva održivog razvoja, te da je harmonizacija zakonodavstva i politika sa EU de facto ispunjavanje zahtjeva Agende za održivi razvoj 2030 i snažan impuls u pravcu dostizanja ciljeva održivog razvoja.
ODRŽIVI RAZVOJ U STRATEŠKOM OKVIRU EU
Strateška agenda 2019-2024 (održiv, inkluzivan, klimatski neutralan rast sa ciljem snažnijeg ekonomskog razvoja EU, uz jačanje bezbjednosti njenih građana, vladavine prava, socijalne pravde i društvene kohezije)
Evropski zeleni plan (održivo upravljanje prirodnim resursima, cirkularna ekonomija, energetska efikasnost, životna sredina, borba protiv klimatskih promjena)
Plan investiranja za Evropski zeleni plan (mobilizacija sredstava za investiranje u održivi razvoj i borbu protiv klimatskih promjena)
Plan EU za klimatske ciljeve do 2030 (definisane vrijednosti na planu smanjenja emisije GHG-a., energetske efikasnosti, obnovljive i čiste energije, unapređenje zdravlja, zaštite životne sredine od zagađenja, zelene ekonomije)
Povelja Evropske unije o osnovnim pravima (građanska prava i slobode, jednakost, solidarnost, pravda)
EU Akcioni plan za ljudska prava i demokratiju 2020-2024 (zaštita i jačanje ljudskih prava, izgradnja inkluzivnog i demokratskog društva, globalna promocija ljudskih prava i demokratije)
Strategija za e-Pravdu (komunikacione tehnologije u pravosuđu, efikasnost i transparentnost rada pravosuđa, pristup podacima, interoperabilnost)
Strategija rodne ravnopravnosti 2020-2025 (jednake šanse, rodno zasnovano nasilje, rodni stereotipi, učešće u javnom i političkom životu, jednako vrednovanje rada)
Akcioni plan za rodnu ravnopravnost III (plan spoljne akcije EU za osnaživanje žena i za jačanje rodne ravnopravnosti)
Unija jednakosti – Strategija jednakosti LGBTIQ osoba 2020-2025 (diskriminacija i bezbjednost LGBTIQ osoba, inkluzivna društva, promocija jednakosti)
EU Strategija za mlade 2019-2027 (povezivanje EU sa mladima, ravnopravnost polova, inkluzivna društva, informacije i konstruktivni dijalog, mentalno zdravlje i blagostanje, podrška omladini u ruralnim predjelima, kvalitetno zapošljavanje za sve, kvalitetno učenje, prostor i participacija za sve, održiva zelena Evropa)
Evropska strategija za osobe sa invaliditetom (pristupačnost, participativnost, jednakost, zapošljavanje, obrazovanje, socijalna zaštita, zdravlje)
Evropska agenda o migracijama (ilegalne migracije, spašavanje brodolomnika, krijumčarenje ljudi, relokacija migranata, zaštita raseljenih lica)
EU strategija za efikasniju borbu protiv seksualnog zlostavljanja djece (implementacija Direktive 2011/93/EU, efikasna reakcija na slučajeve seksualnog zlostavljanja djece, identifikovanje pravnih praznina, najboljih praksi i prioritetnih aktivnosti, osnaživanje primjene zakona i preventivno djelovanje, uspostavljanje Evropskog centra za prevenciju i borbu protiv seksualnog zlostavljanja djece, zaštita djece od zloupotrebe u ekonomskim aktivnostima privrede, koordinacija zainteresovanih strana)
EU Akcioni plan protiv krijumčarenja migranata (ljudska prava, iskorištavanje migranata, krijumčarenje narkotika, organizovani kriminal, primjena zakona, međunarodna saradnja, instrumentalizacija migracija od strane nacionalnih vlasti)
Strategija EU-a za prava žrtava (pristup pravdi, podrška žrtvama kriminala i nasilja, efikasna primjena zakona)
Nova strategija za potrošače – Jačanje otpornosti potrošača radi održivog oporavka (zelena tranzicija, digitalna transformacija, pravna zaštita i ostvarivanje prava potrošača, posebne potrebe potrošača, međunarodna saradnja)
Garantni fond za mlade (instrument za borbu protiv nezaposlenosti mladih)
Evropski stub socijalnih prava (jednake mogućnosti i pristup tržištu rada, pravedni radni uvjeti, socijalna zaštita i uključenost)
Evropska regionalna politika (investiciona podrška stvaranju novih radnih mjesta, održivom razvoju i poboljšanju kvaliteta života građana)
Zajednička poljoprivredna politika (podrška poljoprivrednicima, borba protiv klimatskih promjena, održivo upravljanje prirodnim resursima, bezbjednost hrane)
EU strategija „Od polja do stola“ (održiva proizvodnja, obrada, distribucija i konzumacija hrane, prevencija prehrambenog otpada i gubitaka hrane)
Zajednička ribarska politika (održivo upravljanje prirodnim resursima, očuvanje ekosistema, bezbjednost hrane, održive zajednice)
Evropska saradnja u oblasti obrazovnih politika – ET 2020 (cjeloživotno i kvalitetno obrazovanje, socijalna kohezija, pravednost i jačanje preduzetništva)
Evropska agenda za kulturu (jačanje društvene kohezije i blagostanja, rodna ravnopravnost, podrška kreativnosti zasnovanoj na kulturi u obrazovanju i inovacijama, a u cilju zapošljavanja i ekonomskog rasta, jačanje međunarodne saradnje na polju kulture)
Evropski akcioni okvir za kulturno nasleđe (kulturno nasleđe kao resurs za budući razvoj, integrisan pristup kroz razne evropske politike, planiranje politika zasnovanih na provjerljivim podacima, saradnja zainteresovanih strana)
Platforma pametne specijalizacije (podrška EU regionalnim i nacionalnim donosiocima odluka za uspostavljanje i implementaciju strategija pametne specijalizacije)
Horizont Evropa (istraživanje i inovacije)
Erasmus + (podrška mobilnosti i učenju)
Strategija adaptacije na klimatske promjene EU (jačanje kapaciteta, otpornost i prilagđavanje na klimatske promjene sa posebnim fokusom na poljoprivredu, ribarstvo i kohezionu politiku, jačanje znanja i informisanosti donosioca odluka o klimatskim promjenama u cilju donošenja efektnijih odluka)
Okvir za akciju iz Hyoga nakon 2015: upravljanje rizicima kako bi se postigla otpornost (adaptacija na klimatske promjene, smanjivanjje rizika od katastrofa uzrokovanih klimatskim promjenama, finansiranje smanjivanja rizika od katastrofa)
Evropska strategija za nisko-emisionu mobilnost (unapređenje efikasnosti transportnih sistema kroz upotrebu digitalnih tehnologija i prelazak na vidove transporta sa niskom emisijom, razvoj nisko-emisionih alternativnih vidova energije za potrebe transporta)
Akcioni plan za cirkularnu ekonomiju EU (uvođenje standarda u vezi sa održivom proizvodnjom/proizvodima, unapređenje reciklažnog procesa, povećanje resursne i energetske efikasnosti u proizvodnim procesima, smanjenje karbonskog i ekološkog otiska kao rezultata proizvodnje roba, promocija cirkularne ekonomije, osnaživanje učešća potrošača u cirkularnoj ekonomiji, širenje cirkularne ekonomije u industriji, digitalizacija praćenja i mapiranja resursa)
Strategija za MSP-ove i održivu i digitalnu Europu (izgradnja kapaciteta i podrška za prelazak na održivost i digitalnu transformaciju, smanjenje regulatornog opterećenja i poboljšanje pristupa tržištu, poboljšanje pristupa finansiranju)
Master plan za kompetetivnu transformaciju EU energetski intezivnih industrija u cilju uspotavljanja klimatske neutralnosti i cirkularne ekonomije do 2050 (kreiranje tržišta za klimatski neutralne produkte cirkularne ekonomije, kreiranje klimatski neutralnih rješenja i njihovo finansiranje, resursi)
Evropska strategija za plastiku u cirkularnoj ekonomiji (poboljšanje ekonomičnosti i kvaliteta recikliranja plastike, smanjenje plastičnog otpada i zgađivanja životne sredine, poticanje ulaganja i inovacija u rješenja povezana sa cirkularnom ekonomijom, podsticanje mjera na globalnom nivou)
Strategija bioekonomije EU (doprinos uspostavljanju cirkularne ekonomije, očuvanje resursa, obnovljivi izvori energije, energetska efikasnost)
Nova industrijska strategija za Europu (bolje povezano i digitalizovano tržište, ravnopravna tržišna utakmica na globalnom nivou, tranzicija ka klimatskoj neutralnosti, cirkularna ekonomija, inovacije, kvalifikovana radna snaga, finansiranje tranzicije)
Mapa puta ka resursno efikasnoj Evropi (transformacija ekonomije, održiva proizvodnja i potrošnja, otpad kao resurs, inovacije i istraživanja, usluge ekosistema, biodiverzitet, prirodni reursi, energetska efikasnost)
Strategija zaštite biodiverziteta EU do 2030 (uspostavljanje mreže zaštićenih područja na prostoru EU, obnavljanje degradiranih ekosistema, osnaživanje upravljačkog okvira kako bi se osiguralo da javni I biznis sektor vode računa o zaštiti životne sredine, odgovor na globalni izazov očuvanja biodiverziteta)
Strategija bezbjednosti EU (prekogranična saradnja, borba protiv ekstremizma i terorizma, sajber kriminal, poštovanje ljudskih prava)
Strategija EU za jadransko-jonski region (održiv ekonomski razvoj i turizam, očuvanje kvaliteta životne sredine i povezivanje zemalja regiona)
Strategija EU za Dunavski region (povezivanje regiona, zaštita životne sredine, izgradnja prosperiteta i jačanje regiona)
Okvir klimatske i energetske politike do 2030 (borba protiv klimatskih promjena, obnovljivi izvori energije, energetska efikasnost)
Energetska unija – Okvirna strategija za otpornu energetsku uniju s naprednom klimatskom politikom (Cilj je stvaranje otporne energetske unije s ambicioznom klimatskom politikom i namjerom da se potrošačima u EU–u obezbijedi sigurna, održiva, konkurentna i povoljna energija. Energetska unija ima pet usko povezanih i uzajamno osnažujućih dimenzija osmišljenih za povećanje energetske sigurnosti, održivosti i konkurentnosti, a to su: energetska sigurnost, solidarnost i povjerenje; potpuno integrisano evropski energetsko tržište; energetska efikasnost koja doprinosi smanjenje tražnje; dekarbonizacija ekonomije; istraživanje, inovacije i konkurentnost.)
Direktiva za energetsku efikasnost (2012/27/EU) (definiše obaveze članica EU u pogledu energetske efikasnosti, kako bi se do 2030. godine povećala energetska efikasnosi na nivo od 32,5%, uz mogućnost revizije postavljenog cilja u 2023. godini. Obaveza je članica EU da izvrše transpoziciju Direktive do 25. juna 2020. godine)
Sistem trgovine emisijom GHG-a EU – (EU ETS) (borba protiv klimatskih promjena, smanjenje emisije GHG-a, uspostavljanje tržišta za trgovinu emisijom GHG-a, podrška industriji i energetskom sektoru u smanjenju emisije GHG-a kroz mehanizme za finansiranje)
Strateški plan za energetske tehnologije (integrisanje obnovljivih tehnologija u energetske sisteme, energetska efikasnost u industriji, obnovljiva goriva i bioenergije, „zarobljavanje ugljenika i njegovo skladištenje, novi materijali i tehnologije za građevine, nove tehnologije i usluge za potrošače)
EU strategija za integraciju energetskih sistema (uspostavljanje cirkularnih energetskih sistema koje karakteriše energetska efikasnost, veća ponuda energije potrošačima, upotreba obnovljivih i niskokarbonskih goriva, veća fleksibilnost energetskih sistema sa aspekta potrošača, smanjenje negativnih uticaja na klimu i životnu sredinu)
Fond za inovacije ( inovativna rješenja za obnovljive izvore energije, skladištenje energije)
Principi javne uprave (smjernice zemljama kandidatkinjama za članstvo u EU, strateški okvir reforme javne uprave, izrada i koordinacija politika, državna služba i upravljanje ljudskim resursima, odgovornost, pružanje usluga, finansijsko upravljanje u javnom sektoru)
Globalna strategija EU (bezbjednost Unije, ulaganje u izgradnju državne i društvene otpornosti susjeda na istoku i jugu, integrisani pristup konfliktima i krizama, podrška regionalnim forumima saradnje širom svijeta, globalno upravljanje za 21. vijek, s fokusom na globalni poredak zasnovan na međunarodnom pravu)
predstavlja mjeru postignuća u tri ključne oblasti ljudskog razvoja: dugovječan i zdrav život, obrazovanje i pristojan životni standard
Ekološki otisak - EFprati tražnju društva za resursima i uslugama prirodnih ekosistema i upoređuje ih sa ponudom takvih resursa i usluga iz prirodnih ekosistema
Domaća potrošnja materijala i Produktivnost resursa – DMC i RPDMC mjeri ukupnu težinu materijala koji se direktno koristi u državi. Kada se BDP podijeli apsolutnim iznosom DMC-a, dobija se indikator produktivnosti resursa, koji predstavlja mjeru iznosa dodate vrijednosti povezane sa jedinicom domaće potrošnje materijala
Indeks performansi životne sredine (EPI)Mjeri performanse države u dvije oblasti koje su prioritetne za životnu sredinu - zaštita ljudskog zdravlja od negativnih uticaja iz životne sredine i zaštita ekosistema i upravljanje resursima
Crna Gora je Ustavom definisana kao ekološka država i njeno trajno opredjeljenje je održivi razvoj kroz izbalansiran razvoj u društvenoj, ekonomskoj i sferi životne sredine. U strateškom okviru Crne Gore, NSOR 2030 je pozicionirana u grupi krovnih strateških dokumenata i u sistemu planiranja javnih politika Uredbom o izradi strateških dokumenata GSV se zahtijeva da se prijedlozi politika usklade sa ciljnim vrijednostima koje su njome postavljene, odnosno da svaki novi strateški dokument treba da prati prioritete razvoja ovog dokumenta i doprinosi realizaciji ciljeva NSOR.
Međunarodne obaveze Crne Gore kao članice UN u odnosu na Agendu održivog razvoja 2030 su transponovane u nacionalni kontekst na osnovu prethodno prepoznatih nacionalnih potreba i ocjene stanja nacionalnih resursa – pa su ciljevi i zadaci UN Agende integrisani u četiri grupe resursa: ljudski, društveni, prirodni i ekonomski resursi, uz upravljanje za održivi razvoj i finansiranje za drživi razvoj.
Zbog inter-resorskog karaktera pitanja održivog razvoja, integracija principa i ciljeva održivog razvoja u sektorske politike predstavlja obavezu svih državnih institucija. U cilju adekvatnog praćenja sprovođenja NSOR,Crna Gora je do sada usvojila i prati 60 indikator sa UN liste indikatora. Izazov u ovom dijelu ogleda se u uspostavljanju integrisanog sistema za izvještavanje i proširenju broja indikatora održivog razvoja koji se prate, od 232 indikatora koje je Statistička komisija UN.
U kontekstu ostvarivanja SDG-a i odgovora na izazove održivog razvoja sa kojima je Crna Gora suočena, NSOR je do 2030. godine postavio set ambicioznih ciljeva koji bi se mogli sumirati na sledeći način u odnosu na ključne oblasti:
Projekat “Jačanje kapaciteta za ubrzanje procesa pregovora Crne Gore sa Evropskom unijom”, finansira norveško Ministarstvo vanjskih poslova, a sprovodi Program Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP).
(C) 2020. Javnepolitike.me. Dizajn i razvoj: Studio 081.me
