Menu
U okviru UN Agende 2030 se podstiče razvoj održivog saobraćaja i odgovarajuće infrastrukture.Saobraćajna politika igra važnu ulogu u ostvarivanju više ciljeva održivog razvoja, posebno u oblasti zaštite životne sredine u kontekstu ograničavanja emisija štetnih gasova, zagađenja vazduha, mora, okeana, suzbijanja negativnih efekata klimatskih promjena, što je obuhvaćeno i Pariškim ugovorom o klimatskim promjenama (2015). U okviru SDG 3 (3.6) se smrtnost i povrede iz saobraćajnih nesreća žele prepoloviti, što je dalje vezano i za razvoj infrastrukture koja bi ujedno podržala ekonomski razvoj i blagostanje ljudi, a bila zasnovana na efikasnoj upotrebi resursa, primjeni čistih i ekološki zdravih tehnologija i industrijskih procesa (SDG 9; 9.1, 9.4). Pristup kvalitetnoj infrastrukturi je obuhvaćen i SDG 11; 11.2, dok je u okviru SDG 14; 14.1, 14.2, 14.3 akcenat na očuvanju života pod vodom, usko vezano i za pomorski saobraćaj, ali i prateće štetneefekte drumskog i željezničkog saobraćaja. Kroz UN Agendu 2030 se promoviše najvažnija platforma za saradnju u oblasti saobraćaja, Sustainable Mobility for Alll – Održiva mobilnost za sve, koju je pokrenula Svjetska banka (SB), a čini je 55 uticajnih javnih organizacija i privatnih kompanija s ciljem da promijene način funkcionisanja saobraćaja u pravcu dostupne, efikasne, bezbjedne i zelene mobilnosti.[1]
Na evropskom i globalnom nivou se promoviše održivi saobraćaj i održiva urbana mobilnost, što zahtijeva tehnološka unapređenja vozila, primjenu alternativnih izvora energije, povoljnu poresku politiku, promovisanje javnog prevoza, nemotorizovanih vidova saobraćaja, multimodalni saobraćajni sistem, što su prema Nacionalnoj strategiji održivog razvoja – NSOR 2030 prioriteti i u Crnoj Gori. Najveći izazovi s kojima se Crna Gora suočava su loša infrastrukutura i slaba povezanost među regionima, nerazvijen multimodalni saobraćaj, starost i kvalitet vozila, ali i zagađenost vazduha, vode i zemljišta, Iz tog razloga je više mjera u NSOR posvećeno ovoj politici, a okrenute su boljem kvalitetu života i životne sredine (mjere 1.2.2, 3.1.1, 3.4.5, 4.1.3, 4.2.1, 4.5.1) i bolju povezanost regiona (mjera 2.8.1). Neki od ključnih učinaka koji se žele postići do 2030: broj nastradalih u saobraćajnim nesrećama smanjen za 50%, sva tri regiona u Crnoj Gori povezana modernom i bezbjednom infrastrukturom, sjeverni region poseduje neophodnu infrastrukturu koja je preduslov razvoja i predstavlja ugodno mesto za život i rad, nivo emisija GHG do 2030. godine je smanjen za 30% u odnosu na 1990. godinu, antropogene emisije GHG iznose 5,7 t CO2 eq/ stanovniku, minimalno smanjenje emisija GHG na godišnjem nivou u ukupnim emisijama GHG je 10 % do 2021, sprovedena ekološka fiskalna reforma sa posebnim fokusom na sektor energetike, građevinarstva i stanovanja, poljoprivrede, saobraćaja, industrije i turizma, poboljšana struktura vozila po starosti i emisionim karakteristikama, povećana energetska efikasnost u saobraćaju.
[1] Više u: Global Roadmap for Action, Towards Sustainable Mobility, Sustainable Mobilty for All, 2019.
Politika saobraćaja je direktno vezana za dva poglavlja pravne tekovine EU: 14 – Saobraćajna politika i 21 – Trans-evropske mreže.
PP 14 je otvoreno 21. XII 2015, a završna mjerila se odnose na usklađivanje zakonodavstva s pravnom tekovinom EU u oblastima putničkih prava, upravljanja vazdušnim i željezničkim saobraćajem, pravilima o drumskom saobraćaju, standardima bezbjednosti i interoperabilnosti na nivou EU. U strateškom okviru je Programom pristupanja Crne Gore Evropskoj uniji (PPCG) 2020-2022. u ovom poglavlju predviđeno usvajanje nekoliko dokumenata. U Izvještaju Evropske komisije za Crnu Goru (2019) se konstatuje da je Crna Gora umjereno spremna u ovom poglavlju i da u narednom periodu treba posvetiti pažnju nezavisnom upravnom tijelu za željeznički saobraćaj, uspostavljanju strateškog okvira za sprovođenje inteligentnih saobraćajnih sistema (ITS) u drumskom, željezničkom i pomorskom saobraćaju i punom članstvu u Pariškom memorandumu o razumijevanju o državnoj kontroli luka.
PP 21 je otvoreno 22. VI 2015, azavršna mjerila podrazumijevaju usaglašavanje oko buduće mreže TEN-T u slučaju Crne Gore, spisak prioritetnih projekata u sektoru saobraćaja i preuzimanje obaveza iz Regulative1316/2013 o uspostavljanju Instrumenta za povezivanje Evrope. Obaveze iz PPCG 2020-2022. su slične kao i u PP 14, kada je u pitanju trans-evropska saobraćajna mreža, a u dijelu trans-evropske energetske mreže je planirano donošenje Akcionog plana Strategije razvoja energetike Crne Gore do 2030. godine, za period 2021-2025. I u ovom poglavlju je Crna Gora umjereno spremna, a imajući u vidu da je Strategija razvoja saobraćaja 2019-2035. usvojena, u narednom periodu bi fokus trebalo staviti na dostizanje kriterijuma iz završnih mjerila.
Posljednji Izvještaj EK govori o napretku u sektoru saobraćaja, prikupljanju podataka i statistike saobraćaja koje je u potpunosti usklađeno s Eurostatom i o napretku u završetku preliminarnih studija za izgradnju Jadransko-jonskog autoputa. Kada je u pitanju Autoput Bar-Boljare, ukazuje se da bi izgradnju sljedećih dionica trebalo zasnivati na pažljivoj analizi finansijske konstrukcije, usklađenosti s EU standardima o javnim nabavkama, državnoj pomoći i uticaju na životnu sredinu.
Evropska komisija 2019-2024. svojim političkim smjernicama i kroz Zeleni plan promoviše ideju klimatski neutralnog kontinenta do 2050, u čemu je značajan udio posvećen proširivanju sistema trgovine emisijama na sektor pomorskog i drumskog saobraćaja, besplatne dozvole za avio-prevoznike tokom vremena i sektor građevinarstva. Evropska strategija za nisko-emisionu mobilnost (European Strategy for Low-Emission Mobility), usvojena 2016, želi da obezbijedi da Evropa ostane konkurentna i spremna da odgovori na rastuće potrebe mobilnosti ljudi i dobara, kroz maksimalnu upotrebu digitalnih tehnologija, tranziciju na oblike saobraćaja s nižom emisijom, upotrebu nisko-emisione alternativne energije i električne energije za potrebe saobraćaja i kretanje ka upotrebi vozila s niskim ili nultim emisijama. Promovisanje održivog saobraćaja i uklanjanjeuskih grla u ključnoj saobraćajnoj infrastrukturi čini jedan od 11 tematskih ciljeva Kohezione politike EU. Ključne strateške pravce EU za saobraćajnu politiku i TENT –T postavljaju: Bijela knjiga 2011: Mapa puta za Jedinstveno evropsko saobraćajno područje, Budućnost saobraćaja 2009 i Strategija pomorskog saobraćaja
Strategija razvoja saobraćaja 2019-2035
Strategija razvoja željeznice 2017-2027
Strategija razvoja energetike Crne Gore 2014-2030
Strategija poštanske djelatnosti 2019-2023
Nacionalna strategija u oblasti klimatskih promjena do 2030. godine
Srednjoročni program rada Vlade 2018-2020
Pravci razvoja Crne Gore 2018-2021
Program ekonomskih reformi 2020-2022
Strategija regionalnog razvoja Crne Gore za period 2014–2020. godine
Nacionalna strategija upravljanja kvalitetom vazduha 2013-2020
Na liniji ciljeva i prioriteta zacrtanih u NSOR 2030, razvoj saobraćajne politike u Crnoj Gori zasniva se na sinergetskom efektu s drugim srodnim politikama, a u cilju boljeg iskorišćavanja razvojnih potencijala, bolje regionalne saobraćajne povezanosti, unapređenja postojećih kapaciteta i boljeg prostornog planiranja koje vodi računa o očuvanju okoline. Ključni strateški prioritet u saobraćajnoj infrastrukturi predstavlja Autoput Bar-Boljare, a na Jedinstvenoj listi prioritetnih infrastrukturnih projekata 2019. su i: Rekonstrukcija i modernizacija željezničke pruge Bar-Vrbnica-granica sa Republikom Srbijom, Primorska varijanta Jadransko-Jonskog autoputa-brza saobraćajnica duž crnogorskog primorja, Rekonstrukcija i modernizacija željezničke linije Podgorica – Tuzi – preko granice R Albanije do Tirane, razvoj Aerodroma Podgorica i Tivat, kao i Saobraćajni informacioni sistem za upravljanje (VTMIS) i odgovor na pomorske incidente zagađenja – II FAZA i Izgradnja pruge Nikšić- granica sa BiH-Trebinje-Čapljina.
U Pravcima razvoja 2018-2021. su kao mjere predviđene izgradnja autoputeva, izgradnja i rekonstrukcija regionalnih i magistralnih puteva, unapređenje željezničke infrastrukture, proširenje aerodroma i proširenje lučkih kapaciteta, a slične ciljeve predviđa i Srednjoročni program rada Vlade 2018-2020 (ciljevi 29. Bolje povezivanje sjevera i juga Crne Gore kroz razvoj puteva, uz puno poštovanje standarda bezbjednosti i sigurnosti i 30. Nastavak ravnomjerne obnove i modernizacije javne željezničke infrastrukture, voznih sredstava i postrojenja za održavanje vozova). Program ekonomskih reformi 2020-2022. se u okviru reformi energetskog i tržišta saobraćaja prioritetnom reformskom mjerom 2 fokusira na unapređenje međugradskog linijskog prevoza putnika u drumskom saobraćaju, Saobraćaj je uključen i u Strategiju regionalnog razvoja 2014-2020. kroz prioritetnu oblast Saobraćajna infrastruktura, u kojoj je takođe akcenat na unapređenju putne i željezničke infrastrukture, avio i vodnog saobraćaja, u cilju bolje povezanosti među regionima i unutar njih.
Ključna sektorska strategija u politici saobraćaja je svakako Strategija razvoja saobraćaja 2019-2035. koja budući razvoj saobraćajnog sistema države zasniva na pet strateških ciljeva usmjerenih na podsticanje razvoja ekonomije, ekonomske efikasnosti i finansijske održivosti, obezbjeđenje dostupnosti i kvaliteta usluga, podizanje nivoa bezbjednosti ljudi i robe u saobraćaju, integraciju u TEN-T mrežu i smanjenje emisija CO2, nivoa buke i uticaja na prirodno, istorijsko i društveno-ekonomsko okruženje. Pored nje, Strategijom razvoja željeznice 2017-2035. se podržavaju slični ciljevi, s tim da su fokusirani na željeznički saobraćaj. Kada je u pitanju pomorski saobraćaj, u narednom periodu se očekuje izrada i usvajanje Strategije razvoja pomorske privrede 2020-2030.
Povezanost s drugim sektorima se može uočiti u ciljevima i mjerama iz sektorskih strateških dokumenata, pa se tako u Strategiji razvoja energetike Crne Gore 2014-2030. saobraćaj nalazi u ciljevima i mjerama kojima se podstiče energetska efikasnost i korišćenje OIE u sektoru saobraćaja. Smanjenje štetnih efekata iz saobraćaja nalazi se u okviru sektorskih strategija u oblasti zaštite životne sredine. Nacionalna strategija za transpoziciju, implementaciju i primjenu pravne tekovine EU u oblasti životne sredine i klimatskih promjena s Predlogom akcionog plana za period 2016-2020 obuhvata i ulogu MSP u prenošenju direktiva u oblasti saobraćaja, smanjenja buke, ograničavanja emisija štetnih gasova, upotrebu goriva, što se jednim dijelom može naći i u Nacionalnoj strategiji u oblasti klimatskih promjena 2015-2030, Nacionalnoj strategiji upravljanja kvalitetom vazduha 2013-2020, Nacionalnom planu za implementaciju Stokholmske konvencije. Mjere koje se odnose na izdavanje odobrenja i kontrole prevoza različitih opasnih materija u drumskom, željezničkom, vazdušnom saobraćaju i pomorskom saobraćaju obuhvaćene su Strategijom za zaštitu od jonizujućih zračenja, radijacione sigurnosti i upravljanja radioaktivnim otpadom za period 2017-2021. Strategija poštanske djelatnosti 2019-2023. obuhvata u potpunosti poštanski saobraćaj i funkcionisanje poštanskih operatera u CG, što je usko vezano za razvoj infrastrukture – poštanske, ali i saobraćajne.
Projekat “Jačanje kapaciteta za ubrzanje procesa pregovora Crne Gore sa Evropskom unijom”, finansira norveško Ministarstvo vanjskih poslova, a sprovodi Program Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP).
(C) 2020. Javnepolitike.me. Dizajn i razvoj: Studio 081.me
