Menu
Politika razvoja turizma odslikava se u sljedećim ciljevima održivog razvoja (SDG_sustainable development goals) Agende UN do 2030:
SDG 8: Dostojanstven rad i ekonomski rast
8.9. Do kraja 2030. osmisliti i primijeniti politike za promovisanje održivog turizma koji stvara radna mesta i promoviše lokalnu kulturu i proizvode.
SDG 11: Održivi gradovi i zajednice
11.4. Pojačati napore da se zaštiti i obezbijedi svjetska kulturna i prirodna baština.
SDG 12: Održiva potrošnja i proizvodnja
12.b Razvijati i primjenjivati alate za praćenje uticaja održivog razvoja na održivi turizam koji stvara radna mjesta i promoviše lokalnu kulturu i proizvode.
SDG 14: Očuvanje vodenog svijeta
14.7. Do kraja 2030. uvećati ekonomsku korist za male ostrvske države u razvoju i najnerazvijenije zemlje na osnovu održivog korišćenja morskih resursa, između ostalog i preko održivog upravljanja ribarstvom, vodoprivredom i turizmom.
Crna Gora se, u smislu sprovođenja NSOR i pratećeg AP obavezala da do 2030:
Neophodno je poboljšati i resursnu efikasnost u oblasti turizma: podsticati ozelenjavanje turizma i poboljšanje efikasnosti resursa kroz podršku zelenim investicijama u hotelske i ugostiteljske kapacitete, kao i kapacitete za vodosnabdijevanje i upravljanje otpadom prilkom njihove gradnje; smanjiti količinu otpada iz turističkih aktivnosti I poboljšati upravljanje sa postojećim otpadom; zaštititi osjetljive ekosisteme od uticaja razvoja turizma; stimulisati uvođenje novih zelenih tehnologija u turizmu, podsticati očuvanje atraktivnosti destinacije na dugi rok, uključujući i ne-tehološke inovacije kroz ekološki menadžment, marketing, novi biznis ili organizacione forme; unaprijediti regulativu na tržištima gdje su cjenovni signali neefikasni (stvaranje boljih cjenovnih signala i tržišnih instrumenata koji će moći da smanje troškove nastale usljed negativnih ekoloških eksternalija); uvođenje zelenih javnih nabavki za podsticanje razvoja zelenih inovacija (veza sa ciljem 4.5 NSOR), SDG 6 (6.3), 7 (7.3), 11 (11.6), 12 (12.b), 15 (15.5)
Za implementaciju politike razvoja turizma značajno je napredovanje Crne Gore u sljedećim poglavljima pravne tekovine EU:
Poglavlje 3 – Sloboda pružanja usluga, s aspekta pružanja usluga u turizmu, budući da pravna tekovina u ovom poglavlju omogućava funkcionisanje unutrašnjeg tržišta Evropske unije i obuhvata pravo osnivanja preduzeća u bilo kojoj državi članici Unije. Osnivanje preduzeća znači pravo započinjanja i obavljanja djelatnosti u bilo kojoj državi članici, osnivanjem privrednih društava ili kao samozaposlenih osoba. Pravo osnivanja preduzeća će omogućiti crnogorskim poslovnim subjektima da pokrenu, započnu i obavljaju privredne djelatnosti na stabilan i kontinuiran način u jednoj ili više država članica Unije.
Poglavlje 11 – Poljoprivreda i ruralni razvoj Zajednička poljoprivredna politika Evropske unije (ZPP) predstavlja jednu od najkompleksnijih i najznačajnijih politika Evropske unije (EU), kako u pogledu obima pravne tekovine, tako i sredstva iz ukupnog budžeta Unije koji su opredijeljena za ovu oblast. Ciljevi ZPP se mogu ostvariti kroz dva stuba. Prvi stub se odnosi na direktna plaćanja i zajedničku organizaciju tržišta, a drugi na politiku ruralnog razvoja.
Poglavlje 20 – Preduzetništvo i industrijska politika ima za cilj uspostavljanje povoljnog okruženja za proizvođače i preduzetnike pružanjem podrške konkurentnosti i ravnopravnim poslovnim aktivnostima u Evropi i širom svijeta. Teme koje obuhvata pravna tekovina EU su industrijska politika, instrumenti finansijske pomoći malim i srednjim preduzećima, turistička industrija, vazduhoplovna i pomorska industrija, drvna industrija, industrija čelika i metala.
Poglavlje 27 – Životna sredina obuhvata značajan opseg pravne tekovine EU koja je zahtjevna i za aktuelne države članice: horizontalno zakonodavstvo, kvalitet vode i vazduha, upravljanje otpadom, zaštitu prirode, kontrolu industrijskog zagađenja i upravljanje rizikom, hemikalije i genetski modifikovane organizme (GMO), buku i šumarstvo, čijom dosljednom primjenom će biti stvoren optimalan ambijent za dalji razvoj i promociju crnogorskog turizma i odrednice Crne Gore kao ekološke države koja proističe iz Ustava.
Posredno su za politiku razvoja turizma važne i obaveze Crne Gore iz pregovaračkog poglavlja 12 – Bezbjednost hrane, veterinarska i fitosanitarna politika, 14 – Saobraćajna politika, 19 – Socijalna politika i zapošljavanje i 28 – Zaštita potrošača i zdravlja.
Polazeći od strateške opredijeljenosti ka evropskoj perspektivi Zapadnog Balkana, koja je izražena na samitu u Solunu iz 2003, a potom potvrđena u Strategiji proširenja iz februara 2018, Evropska unija je dvije godine kasnije, kroz predlog nove metodologije pristupanja (Unapređenje procesa pristupanja – vjerodostojna perspektiva EU za Zapadni Balkan), ponovo aktuelizovala ovo pitanje, s namjerom da proces pristupnih pregovora učini dinamičnijim i kredibilnijim. Jedna od ključnih novina u pretspristupnom procesu odnosi se na formiranje tzv. tematskih klastera koji objedinjavaju više pregovaračkih poglavlja, kako bi politički fokus zemalja kandidata bio usmjeren na ključne sektore, ali i sankcije u slučaju nesprovođenja potrebnih reformi i ispunjavanja uslova. Pregovori o svakom od ukupno šest klastera će biti otvarani kao cjelina, nakon ispunjavanja mjerila.
Klasteru 3 – Konkurentnost i inkluzivni rast, prema novoj metodologiji EU za Zapadni Balkan pripadaju pregovaračka poglavlja: 10, 16, 17, 19, 20, 25, 26 i 29. Pregovaračko poglavlje 28 pripada Klasteru 2 – Unutrašnje tržište.
Poslednji Izvještaj o napretku Evropske komisije konstatuje da je „Crna Gora ostvarila određeni napredak i umjereno je spremna u oblasti razvijanja funkcionalne tržišne ekonomije. Pandemija COVID-19 pokazala je da nedostatak diverzifikacije čini crnogorsku ekonomiju, zavisnom od turizma, vrlo osjetljivom na šokove. Uprkos nekim kašnjenjima usljed pandemije, Vlada je nastavila sa sprovođenjem nekih od predviđenih reformi u cilju poboljšanja poslovnog okruženja. Uredna tranzicija vlasti usred krize očuvala je efikasnost odgovora javnih politika na COVID-19. Nova Vlada je, kako se ocjenjuje, uspjela da ublaži fiskalne rizike akumulirajući značajne fiskalne rezerve za pokrivanje finansijskih potreba ove godine, uključujući i dodatne programe podrške usljed COVIDA-19. Privreda je, u I kvartalu 2021, i dalje patila od ograničenja u cilju ublažavanja epidemiološke situacije, sa realnim BDP-om smanjenim za 6,4% u odnosu na isti period prethodne godine. Ublažavanje mjera i porast broja turista doveo je do pozitivnog rasta u II kvartalu. Promet na malo porastao je za 19,6% u odnosu na isti period prethodne godine, izvoz je porastao za 53,4%, dok je rast domaće tražnje podstakao povećanje uvoza (28,6%). Pad prihoda od turizma dodatno pogoršava neotpornost Crne Gore na spoljašne šokove. Dramatični pad izvoza usluga, posebno turizma, uticao je na tradicionalni suficit na računu usluga, koji je smanjen na 4% BDP-a u 2020. sa 20% BDP-a u prethodnoj godini.Zbog putnih ograničenja i usporavanja turističkog rasta, smanjena je potražnja za sezonskom radnom snagom. Ukupno je izdato oko 34,755 dozvola za privremeni boravak u 2020, što je pad od 18% u odnosu na 2019.
Cilj evropske politike u oblasti turizma jeste zadržati položaj vodeće destinacije uz istovremeno maksimiziranje doprinosa turističke privrede rastu i zapošljavanju i promovisanju saradnje između zemalja EU, posebno razmjenom dobre prakse. U junu 2010, Evropska komisija je usvojila dokument pod nazivom „Evropa, svjetska turistička destinacija broj 1 – novi politički okvir za turizam u Evropi“, kojim utvrđuje novu strategiju i Akcioni plan za turizam EU. Utvrđena su četiri prioriteta:
Paket Evropske komisije o turizmu i saobraćaju od 2020. nadalje, usvojen u maju 2020, kao odgovor na epidemiju novog korona virusa COVID19, sastoji se od tri smjernice i jedne preporuke čiji je cilj pomoći zemljama EU u postupnom ukidanju ograničenja putovanja, uz poštovanje mjera predostrožnosti. Paket obuhvata: krovnu komunikaciju o turizmu i saobraćaju; zajednički pristup postupnom i koordiniranom ukidanju ograničenja slobodnog kretanja na unutrašnjim granicama EU, koji odgovara postupnom ukidanju nacionalnih ograničenja; zajednički okvir za podršku postupnom ponovnom otvaranju saobraćaja uz zagarantovanuu sigurnost putnika i osoblja; preporuku čiji je cilj povećati privlačnost putnih vaučera kao alternative povraćaju novca; i zajedničke kriterijume i načela za postupnu i sigurnu ponovnu uspostavu turističkih djelatnosti, a posebno za razvoj zdravstvenih protokola za ugostiteljstvo (hotele itd.).
Tokom 2015. svako deseto preduzeće u evropskom nefinansijskom sektoru pripadalo je turističkom sektoru. U tih je 2,4 miliona preduzeća bilo zaposleno otprilike 12,7 miliona osoba. Preduzeća u industrijama s djelatnostima povezanima s turizmom zapošljavala su 9,2 % osoba zaposlenih u cijelom nefinansijskom sektoru, a 21,5 % osoba bilo je zaposleno u sektoru usluga. Udio turističkog sektora u ukupnom prometu i dodanoj vrijednosti prema faktorskom trošku bio je relativno nizak, a turistički sektor činio je 3,8 % prometa i 5,7 % dodate vrijednosti nefinansijskog sektora.[1]
U Evropi, primorski i pomorski turizam zapošljava preko 3,2 miliona ljudi, generišući ukupno 183 milijarde eura bruto dodate vrijednosti i predstavlja preko trećine pomorske privrede u cjelini. Čak 51% smještajnih kapaciteta u hotelima širom Evrope koncentrisano je u regijama s morskom granicom. EUROSTAT navodi da više od 656.000 turističkih smještajnih objekata koji su aktivni u EU-28 u 2016. čini turističku ponudu. Sve u svemu, osigurali su više od 31 milion ležajeva. Prema istom izvoru, broj noćenja u turističkom smještaju u EU nastavio je rasti u 2017. (5,2%), dostigavši više od 3,1 milijardu noćenja.[2]
[1] https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Tourism_statistics/hr, 23/03/2020
[2] For a New EU Integrated Tourism Policy: Europe – 27 Countries- One Destination, EU Regional Development Fund, 2019
Nacionalna strategija održivog razvoja 2016-2030
Strategija razvoja mikro, malih i srednjih preduzeća u Crnoj Gori 2018-2022
Program razvoja kulturnog turizma Crne Gore 2019-2021
Program razvoja ruralnog turizma 2019-2021
Strategija pametne specijalizacije 2019-2024
Program razvoja zdravstvenog turizma Crne Gore 2021-2023. godine
Strategija razvoja turizma Crne Gore 2022-2025.
Pravci razvoja Crne Gore 2018-2021
Program ekonomskih reformi 2020-2022
Strategija regionalnog razvoja Crne Gore za period 2014–2020. godine
Strategija razvoja turizma u Crnoj Gori do 2020
Strategija razvoja poljoprivrede i ruralnih područja Crne Gore 2015-2020.
Nacionalna strategija zapošljavanja i razvoja ljudskih resursa 2016-2020
U skladu sa vizijom razvoja Crne Gore utvrđenom u Pravcima razvoja Crne Gore 2018 – 2021, cilj je realizacija aktivnosti usmjerenih na kontinuirani razvoj – izgradnju kvalitetne infrastrukture i održivu valorizaciju prirodnih resursa, kroz realizaciju razvojnih projekata, posebno u sektorima u kojima Crna Gora ima komparativne prednosti, od kojih je jedna i turizam kao djelatnost u kojoj ključni izazov ostaje unapređenje i diversifikacija turističkog proizvoda, budući da su da su ključna ograničenja bržeg razvoja turizma nedovoljan broj visoko kvalitetnih smještajnih kapaciteta, regionalna neujednačenost turističke ponude i još uvijek visoko izražen sezonalni karakter turističke privrede. Potencijali razvoja zdravstvenog turizma su prepoznati Strategijom pametne specijalizacije 2019-2024, dok su pojedinačni aspekti razvoja turističke privrede detaljnije razradjeni Programom razvoja ruralnog turizma 2019-2021 i Programom razvoja kulturnog turizma 2019-2021 i Programom razvoja zdravstvenog turizma 2021-2023.
Program ekonomskih reformi 2021 – 2023 navodi da je snažan uticaj pandemije virusa COVID-19 na ekonomiju Crne Gore u uslovima visoke zavisnosti od turizma, uz istovremeno zatvaranje državnih granica tokom ljetnje turističke sezone, rezultirao realnim padom BDP-a od 15,2%, ostvarenjem deficita javnih finansija na nivou od 11,1% i rastom već visokog javnog duga na nivo od 104,2% u 2020. Posljednji kratkoročni indikatori ukazuju na dalji pad ekonomske aktivnosti. U 2020, Crnu Goru je u kolektivnom smještaju posjetilo 79,2% manje turista, koji su ostvarili 79,8% manje noćenja u odnosu na 2019. Preliminarni podaci Centralne banke Crne Gore za devet mjeseci 2020. pokazuju godišnji pad prihoda od turizma za 88%. Pored turizma, pad aktivnosti je zabilježen i u drugim, povezanim djelatnostima.
U svrhu borbe protiv ublažavanja negativnih efekata epidemije na ekonomsku akvitnost u zemlji i pogoršanja materijalnog statusa najugroženijih grupa stanovništa Crne Gore, Vlada Crne Gore je 19.03.2020. usvojila hitne mjere kao reakcija na negativne ekonomske efekte od epidemije korona virusa. Vlada Crne Gore je na sjednici održanoj 24.04.2020, usvojila Drugi paket mjera podrške privredi. Vlada Crne Gore je, u okviru Drugog paketa mjera podrške privredi, donijela Program pružanja podrške privredi i zaposlenima, u cilju ublažavaja negativnih efekata epidemije novog korona virusa COVID19. U dijelu subvencija za turistički sektor, odobrene su subvencije privrednim subjektima (preduzetnike i privredna društva), iz oblasti turističke privrede, čiji rad nije zabranjen, ali je u značajnoj mjeri smanjen obim aktivnosti kao posljedica naredbi Ministarstva zdravlja u cilju suzbijanja epidemije korona virusa. Svi ostali predstavnici turističke privrede tretirani su kroz subvencionisanje ugroženih djelatnosti posredstvom subvencija na bruto zarade zaposlenih za april i maj 2020. preduzetnicima, mikro, malim i srednjim preduzećima u djelatnostima čiji rad nije zabranjen, ali je u značajnoj mjeri smanjen obim aktivnosti kao posljedica naredbi Ministarstva zdravlja u cilju suzbijanja epidemije. Privrednim društvima i preduzetnicima koji posluju u oblasti turizma bilo je dostupno 100% subvencije, a privrednim društvima koja posluju u oblastima ugostiteljstva i saobraćaja 50% subvencije za jun 2020.
Vlada Crne Gore je na sjednici održanoj 18. 06. 2020. usvojila Informaciju o realizaciji Programa pružanja podrške privredi i zaposlenima, u cilju ublažavanja negativnih efekata epidemije novog korona virusa COVID19. . Nakon €280 mil. u prvom i €40 mil. u drugom paketu, Vlada je 23.VII 2020. usvojila Treći paket ekonomskih mjera podrške građanima i privredi za ublažavanje posljedica pandemije koronavirusa vrijedan 1,22 milijarde eura koji pokriva period od četiri godine. Namjena kratkoročnih mjera iz Trećeg paketa bila je podrška sektoru turizma u iznosu od 83.350.000 eura (stopa PDV-a smanjiće sa 21% na 7% na pripremanje i usluživanje hrane i bezalkoholnih pića u svim ugostiteljskim djelatnostima i to na period od godinu dana) i podršku privredi kroz subvencionisanje zarada uključujući turizam u ukupnom iznosu od 16,2 miliona eura. U cilju stvaranja uslova za što efikasniji oporavak turističkog poslovanja, a koji podrazumijeva koordiniranu saradnju velikog broja učesnika u formiranju turističkog proizvoda, dugoročne mjere u sektoru turizma treba da budu usmjerene na:
Vlada Crne Gore je 15. 10. 2020. usvojila Informaciju o produženju Programa subvencionisanja zarada u cilju ublažavanja negativnih efekata epidemije novog korona virusa COVID19 ( dopunjenu 22. X 2020.).
Vlada Crne Gore je 28. 01 2021.donijela Mjere podrške privredi i građanima za I kvartal 2021. Dodatne mjere podrške za turizam i ugostiteljstvo koje je ponudio Četvrti paket podrške podrazumijevaju:
Kao rezultat zahtjeva privrede za nastavkom podrške, uz činjenicu da crnogorska ekonomija i dalje, u značajnoj mjeri, osjeća posledice pandemije, ukazala se prirodna potreba da se nastavi podrška i u II kvartalu, kroz Mjere podrške privredi i građanima za II kvartal 2021. koje je Vlada Crne Gore donijela 29. IV 2021. Mjera 2.9 u okviru V paketa podrške – Podrška za turističke vodiče – podrazumijeva realizaciju finansijske podrške turističkim vodičima (fizička lica) koji se, kao nezaposlena lica nalaze u evidenciji Zavoda za zapošljavanje Crne Gore na dan 31.03.2021. godine. Procedura i kriterijume dodjele jednokratne pomoći u iznosu od 300 EUR za turističke vodiče definisani su posebnim programom. Realizacija mjere 3.3 Umanjenje godišnje naknade za korišćenje morskog dobra nastavlja se iz I kvartala i podrazumijeva umanjenje ugovorene godišnje naknade za korišćenje morskog dobra za 2021. korisnicima/zakupcima koji obavljaju djelatnost sezonski ili tokom čitave godine, i to u ugostiteljskim objektima-restoranima, na kupalištima, privremenim lokacijama, pristaništima i sl, u iznosu od 50% od ugovorene godišnje/sezonske naknade za korišćenje morskog dobra. U II kvartalu nastavlja se i realizacija mjere 3.6 Turistički vaučeri za prosvjetne i zdravstvene radnike i podrška izdavaocima privatnog smještaja koja se sprovodi kroz dvije faze: prva faza se odnosi na poziv izdavaocima privatnog smještaja za apliciranje u cilju realizacije predmetne mjere, koja je finalizovana, dok se druga faza odnosi na proceduru izdavanja i korišćenja vaučera.
Predlogom dopune Mjera podrske gradanima i privredi za II kvartal 2021. godine proširuje se lista korisnika turističkih vaučera i realizacija mjere 3.6 produžava se do 31. XII 2021.
Vlada je na sjednici od 14.04.2022. usvojila Program podsticajnih mjera u oblasti turizma za 2022. godinu kojim je opredijeljeno 400 hiljada eura kroz četiri mjere podrške. Cilj usvojenog Programa je obogaćivanje i unapređenje kvaliteta turističke ponude uz poboljšanje marketing aktivnosti kako bi se privukli turisti sa novih emitivnih tržišta, a u pravcu generisanja većih prihoda u turizmu, produženja turističke sezone, povećanja stepena zauzetosti smještajnih kapaciteta, potrošnje i zaposlenosti.
Na predlog Ministarstva ekonomskog razvoja, Vlada Crne Gore je 23.09.2021. usvojila Program podsticajnih mjera u oblasti ruralnog turizma za 2021/2022. u cilju razvijanja diverzifikovane turističke ponude Crne Gore, kreiranja lokalnih/regionalnih ruralnih turističkih brendova, kao i boljeg brendiranja crnogorske destinacije sa aspekta sve popularnijeg ruralnog turizma, a kroz pružanje autentičnih iskustava turistima.
Projekat “Jačanje kapaciteta za ubrzanje procesa pregovora Crne Gore sa Evropskom unijom”, finansira norveško Ministarstvo vanjskih poslova, a sprovodi Program Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP).
(C) 2020. Javnepolitike.me. Dizajn i razvoj: Studio 081.me
